Saraybosna’da Gezilecek Yerler – Savaştan ayrı düşünülemeyecek şehirden notlarım
Son güncelleme tarihi: 21 Mayıs 2024
1990’larda çocuk olmuşların haber bültenlerinin dünyadan haberler kısmında muhtemelen ismini en çok duyduğu ülke Bosna-Hersek, kent de Saraybosna’dır. Sırpların 3 yıl boyunca kuşattığı Saraybosna çok kanlı bir savaşın yaşandığı, binlerce Boşnak’ın öldüğü, on binlercesinin fecî şartlarda yaşamak zorunda kaldığı, tahminen de 2. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa’nın gördüğü en büyük savaşın ortasında kalmış, savaşın en unutulmaz sembollerinden biri haline gelmiş bir kent Saraybosna.
Bununla birlikte zati çok hoş bir tabiata sahip Balkanların tahminen de en kendine has, en hoş kentlerinden biri tıpkı vakitte. Dağların ortasındaki bir vadiden akan gür bir ırmağın kenarında serpilmiş, sulak bir yer. Bu nedenle de yalnızca turistik açıdan baksak bile Saraybosna ziyadesiyle görülesi bir yer haline geliyor. Lakin tahminen de yeniden birebir sebeple kuşatılması kolay, çıkmanın ise çok güç olduğu bir yer olmuş tahminen de. Tıpkı Mostar üzere, Srebrenica gibi… Ve ortadan yıllar geçse de savaşın izlerini görmemek mümkün değil. Hasebiyle Saraybosna seyahatinin duygusal istikametten ağır geçeceğini bilin. İnsanların yaşadıkları travmalar, tahminen de her yerde karşınıza çıkan mezarlıklarla asla unutulmayacak hale gelmiş. Ortadan geçen yıllarda yapılan yatırımlarla kentin çehresi değişmeye, çağdaş binalar her yeri sarmaya başlasa da yaşanan acılar bu kentin sakinlerinin aklından hiç çıkmayacak, ziyaret edenlerin de yıllar geçse bile aklında yer edecek çeşitten.
Ben de birinci sefer 2017’de geldiğim Saraybosna’yla ilgili yazdığım yazıyı, 2024’te yaptığım ikinci ziyaretin akabinde daha ayrıntılı bir hale getirmeye çalıştım. Hem gezilecek yerlerden, hem Bosna tarihiyle iç içe geçmiş Saraybosna tarihinden, hem kentin tarihinde büyük yeri olan Kış Olimpiyatlarından, hem de Saraybosna’ya dair gördüğüm, öğrendiğim şeylerden de biraz bahsetmeye çalışacağım.
Bu ortada 2024 Mart itibariyle 1 Bosna Konvertibl Markı yaklaşık 18 TL idi, bu bilgiyi de vermiş olayım.
Saraybosna tarihi, Bosna savaşı ve kentin günümüzdeki durumuna ait buraya birkaç paragraf yazacaktım. Lakin o kadar çok şey yazdım ki onları farklı bir yazı olarak yayınlamak gerekti. Bosna tarihi ve Bosna’da dikkat edilmesi gerekenlerle ilgili yazımı meraklısına öneririm.
Saraybosna’ya Nasıl Gidilir?
THY, Pegasus ve Anadolu Jet nizamlı uçak seferleri yapıyor buraya. Ayrıyeten kimi küçük havayolu şirketleri dönemsel charter uçuşları gerçekleştiriyor bilhassa Türkiye’nin güney kentlerinden. Saraybosna Memleketler arası Havaalanı‘na en çok yolcu İstanbul’dan geliyor. Alışılmış Saraybosna, Bosna-Hersek’in coğrafik olarak orta noktasının biraz güneydoğusunda bulunsa da epeyce merkezi bir pozisyonda denebilir. Bu nedenle Bosna-Hersek’in bütün kentleriyle birlikte komşu ülkelerin kıymetli kentleri Zagreb, Belgrad, Dubrovnik, Ljubljana ve Podgorica‘dan günlük otobüsler de mevcut.
Tren garı bulunmakla birlikte pek işlek bir tren trafiğinin olduğu söylenemez. Tekrar de Mostar üzere diğer Bosna Hersek kentlerden buraya tren seferleri düzenleniyor ki Mostar-Saraybosna tren seyahati, dünyanın en hoş tren seyahatleri ortasında gösteriliyor.
Bilmiyorum söylemeye gerek var mı ancak Bosna Hersek’le Türkiye ortasındaki vize muahedesinden dolayı Saraybosna’ya vizesiz gelinebiliyor. Cebinize pasaportunuzu koyup uçağa atlayarak yola çıkabilirsiniz. En azından Bosna-Hersek AB’ye girene dek bu türlü kalmaya devam edecek.
Havaalanından kente ulaşım
Toplu taşımanın pek başarılı olmadığı bu kentte havaalanından kente gelmek için en yeterli yol makul saatlerde kalkan Centrotrans otobüslerin
Saraybosna’da görülebilecek yerler
Baščaršija (Başçarşı) ve etrafındaki yerler
Standart turistlerin işgal ettiği son derece kompakt bir old town (stari grad) var burada, Baščaršija (Başçarşı). İsminden da anlaşılacağı üzere yüzyıllardır kentin merkezindeki çarşı olarak ticaretin de kalbi burada atıyormuş. Burada sahiden her şey var, her türlü incik boncuk, ikramlık eşya dükkanları, börekçi, lokumcu, kahveci ve köftecilerle dolu burası. Kendinizi Türkiye’nin rastgele bir Anadolu kentinin meydanında hissetmeniz işten değil, hele etrafta o kadar Türk varken. Esasen mescitler de Türkiye’den ziyadesiyle alıştığımız mimariye sahip, tipik Osmanlı mescitleri halinde olunca, 5 vakit ezan sesi duyunca bu yakınlık hissi düzgünce artıyor.
Buradaki sokak isimleri de buradaki zanaatkarların ağırlaştığı yerlere nazaran verilmiş ve dükkanların hepsi durmasa da sokak isimleri duruyor. Mesela Kundurdžiluk (Kunduracılar), Kujundziluk (Kuyumcular), Abadžiluk (Abacılar, terziler), Halači (halatçılar, ip ve yüncüler), Ćurčiluk (kürkçüler) bunlardan yalnızca birkaçı.
Sebilj
Saraybosna’nın simgelerinden diyebileceğimiz çok şirin çeşme Sebilj‘den de bahsetmek gerekir. Başçarşı’nın içindeki küçük meydanın ortasında duran bu “sebil” orjinal olarak Osmanlı devrinde yapılsa bir yangında küle dönmüş. Şu an gördüğümüz hali Avusturya-Macaristan devranında tekrar yapılmış. Etraftaki güvercinleri yemlerken çeşmelerinden su içebileceğiniz, etrafıyla uyumlu ancak tıpkı vakitte çok kendine mahsus bir yapı. Başçarşı’nın merkezi diyebileceğimiz meydanın tam ortasında.
Halk ortasında çok anlatılan ve turistlere de aktarılan öyküye nazaran sebilin suyundan içen kesinlikle Saraybosna’ya geri dönermiş. Açıkçası bende hakikaten bu türlü oldu.
Gazi Hüsrev Bey mescidi ve külliyesi
Katıldığımız yürüyüş cinsindeki rehberimizin de söylediği üzere bugün Saraybosna olarak bildiğimiz kenti var eden en değerli kişi tahminen de Gazi Hüsrev Bey. Osmanlı’nın Bosna’yı fethinden sonra Saraybosna’yı imar eden, yaptıklarının bugün bile izlerini görebildiğimiz kıymetli bir şahsiyet kendisi. Tarihi kent merkezinin en büyük mescidi olan Gazi Hüsrev Bey Cami, tipik bir Osmanlı mescidi niteliğinde. Avludaki şadırvanda Arap alfabesinin farklı yazım teknikleriyle tavanına işlendiğini görebilirsiniz. Caminin dış duvarındaki çeşmeden de 24 saat şişelerinizi doldurup su içebilirsiniz.
Bu caminin çabucak karşısında Gazi Hüsrev Bey’in külliyesi var. İçinde kütüphanesi, müzesi ve fotoğraf galerisiyle değerli bir kompleks oluşturulmuş. Kütüphaneyi Katarlılar restore edilip yenilemiş. Tekrar bu yakınlarda Morića Han var, tipik bir Osmanlı hanı ve içinde kafeler bulunuyor. Gazi Hüsrev Bey’in vakfının ne çok eser ürettiğini bütün bu yapılara bakarak anlayabiliyoruz. Caminin karşısında ise 30 metre yüksekliğinde bir saat kulesi var (Sahat Kula). Buradaki saatin üzerindeki sayıların Arap alfabesiyle yazıldığı ve saatin de bildiğimiz saatten farklı bir vakit gösterdiğini çabucak anlarsınız. Gerçekten ay takvimi temeline nazaran çalışan saat, gün batımında, yani akşam namazı vaktinde 12’yi gösterecek biçimde ayarlanıyor. Dünyada bir gibisi yokmuş bir saatin. Lakin ay saati temeline dayandığı için saatte kaymalar oluyor doğal. Bunları da ayarlayan bir “muvakkit” bulunuyor. Saraybosna’da yüzyıllardır bir muvakkit bu işi sürdürüyor.
Belediye Binası (Vijećnica)
Şehrin eski merkezi Başçarşı’daki yapıtların neredeyse tamamının Osmanlı vaktinden kalma olduğunu çıplak gözle de görebiliyoruz. Lakin Avusturya-Macaristan’dan kalma binalar da yok değil, en kıymetlisi de Belediye Binası bence. Mağrib mimarisiyle yapılmış inşa edilmiş. Yugoslavya devrinde kütüphane olarak kullanılan bina, Bosna Savaşı’nda çok fazla bombalanmış, içi harabeye dönmüştü. Savaşın sembollerinden biri haline gelen bina, sonraki yıllarda restore edilip ziyarete açıldı, hala çeşitli etkinlikler için kullanılıyor ve ziyarete de açık.
Belediye’nin karşısındaki enteresan bir binadan da bahsetmek isterim. Inat Kuća yani İnat Evi’nin bir kıssası var. Öyküye nazaran Belediye Binası’nın yapılacağı arazi seçildiğinde oradaki konutların yıkılması gerekmiştir. Lakin bir tane konutun sahibi meskenini yıktırmamakta direnir. Dayanılmaz bir inadın akabinde meskeninin ırmağın karşısında motamot yapılması şartıyla razı olur. Ve bina karış karış karşıya taşınır, tıpkı formda şu anki yerine dikilir. Bu kıssası dışında bir özelliği olmayan İnat Evi’nin giriş katında bugün tıpkı isimli bir restoran bulunuyor.
Sarı Tabya (Yellow Fortress)
Küçük kent merkezinin dışına yürümeye başladığınızda yokuşlar çabucak sizi karşılıyor, dorukların çevrelediği bir çukurda kalan kentin ne kadar kolay kuşatılabileceğini ve yarmanın ne kadar sıkıntı olduğunu anlamanın bir öbür yolu da bu bence. İşte bu doruklardan bir adedinde, Sarı Tabya (Žuta Tabija) denen bir vakitlerin top mevzisi, bugün Saraybosna’nın en hoş görüntülerini göreceğiniz yerlerden biri bulunuyor. Hem ırmağın kıvrım yaptığı Bentbaša’yı, hem öbür köprüleri ve eski kent merkezini bu noktadan görmek mümkün. Biraz zirvelik olsa da merkeze çok yakın olması nedeniyle gelmesi çok vakit almıyor. Bu dorukta bir de küçük bir kafe var, görünüme karşı birşey içmek isteyenler kıymetlendirebilir.
Beyaz Tabya (White Fortress)
Şehrin etrafında çok fazla zirve olduğunu söyledim, lakin bunların büyük kısmının önü kapalı. Biraz uzaktan olsa da tekrar hoş bir görünüm sunan bir öteki yer, kentin doğusunda kalan Beyaz Tabya (Bijela Tabija). Birinci ziyaretimde burayı görmüştüm. Burası büyük ölçüde yıkılmış, bir kısmı restore edilmiş üzere duran bir kale yıkıntısı. Tek tük turistlerin uğradığı, daha çok yörenin gençlerinin görünüm eşliğinde başlarına nazaran takıldığı bir yermiş izlenimi edindim. Demlenmek için kusursuz görüntüsü var sahiden, Sarı Tabya’ya benziyor. Buraya gelen otobüsler var, ben yürüyerek çıktım.
Kovači Şehitliği
Sarı Tabya’dan Başçarşı’ya inerken karşınıza çıkan geniş mezarlık, Kovači Şehitliği ismiyle biliniyor. Burası, çoğunlukla savaşta ölen Bosna ordusu askerlerinin gömüldüğü bir mezarlık. Bosna’nın savaş yıllarındaki lideri Alija Izetbegović, “öldüğümde beni askerlerimin yanına gömün” dediği için onun mezarı da burada. Kubbeli bir yapının içinde yer alan mezarı, uzaktan çabucak fark edilebiliyor. Onun dışında 2010’da ölen Boşnak ordusu kumandanı Rasim Delić burada, girişte tek başına duran mezara gömülmüş. Birazdan daha detaylı biçimde bahsedeceğim Saraybosna’daki öbür mezarlıklar üzere etkileyici bir yanı var. Buranın çabucak yakınında Alija Izetbegović Müzesi var, eski cumhurbaşkanının hayatına dair bilgiler ve özel eşyaları sergileniyor, ilgilenenlerin bilgisine.
Latin Köprüsü
Şehri Doğu-Batı istikametinde ikiye bölen Miljacka Irmağının üzerinden birçok küçük köprü aracılığıyla karşıya geçme imkanı var. Bunların en bilineni Latin Köprüsü (Latinska Ćuprija), yani vaktin Avusturya-Macaristan veliaht prensi Franz Ferdinand’ın otomobiliyle geçtikten çabucak sonra öldürüldüğü köprü. Tarih derslerinden biliriz, Slav milliyetçisi Gavrilo Princip’in Ferdinand’ı ve eşi Sophie’yi öldürmesiyle 1. Dünya Savaşı’nı başlatan olayların fitili burada ateşlenmişti. Köprünün çabucak köşesinde, yani Princip’in tetiği çektiği noktada Princip’in ayak izleri görünüyor. Arşidükün arabasının pozisyonu da yere işaretlenmiş.
Buranın çabucak yanında olaya ve Princip’le ona yardım eden arkadaşlarına ait küçük bir müze bulunuyor, burayı da 4 KM karşılığında görebilirsiniz.
Tašlihan (Taşlıhan)
Osmanlı periyodunda bir kervansaray olarak inşa edilen Taşlıhan, Başçarşı bölgesinde kalan Osmanlı yapıtlarından bir tanesi. Lakin 1879’daki yangının akabinde yok olmuş, günümüzde yapılan kazıların akabinde kimi duvarları gün yüzüne çıkarılmış. Buraya bitişik Gazi Hüsrev Bey Bedesteni (bezistan) ise hala kullanımda. Küçük bir Kapalıçarşı diyebileceğimiz bedestenin içinde el sanatlarını satan dükkanlar ve ikramlık eşyacılar bulunuyor.
Hünkar Camii (Careva džamija)
Yine Başçarşı’ya çok yakın, lakin ırmağın karşı tarafında kalan birkaç yerden bahsedeyim. Hünkar Camii, padişah Fatih Sultan Mehmet’in anısına İsa Bey tarafından kurulmuş, Saraybosna’nın en eski ve en büyük mescitlerinden bir tanesi. Yanında da İsa Bey Hamamı var. Birinci olarak 1462’de yapılmış, lakin günümüzde 1890’da onun yerine inşa edilen yeniden Mağrib tarzı mimarisiyle dikkat çeken yeni bir hamam bulunuyor. Bu hamam günümüzde hizmet vermekte olan bir otelin içinde yer alıyor.
Trebević Teleferiği
Saraybosna kentinin düzenlediği en büyük spor tertibi olan 1984 Kış Olimpiyatları’nın kızak (luge ve bobsleigh) müsabakaları, kent merkezinin güneyindeki Trebević dağlarında bulunan tesislerde yapılmıştı. Fakat bu lokasyon olimpiyatlar sayesinde meşhur olmadı. 1959’da açılan Trebević Teleferiği, birinci günden beri Saraybosna’nın en bilinen sembollerinden biri haline gelmişti. Bu teleferik kente uzaktan bakmak isteyenlerin basitçe dağa çıkabilme, dağ havası alabilmesine imkan veriyor.
Bosna Savaşı yıllarında Trebević ve gerisindeki doruklar Sırp konrolündeydi, teleferik de gördüğü hasar sonucu kapanmıştı. 2018’de teleferik tekrar açıldı. Birinci gidişimde şimdi açılmamış olan teleferik, ikinci gidişimde tadilat nedeniyle kapalıydı ve maalesef binme imkanı bulamadım. Belediye Binası’na yaklaşık 10 dakika yürüme aralığında olan başlangıç durağı, 7 dakikada zirveye çıkıyor ve gidiş dönüş fiyatı 30 KM.
Trebević’te birkaç restoran ve görüntü noktaları dışında üstte bahsettiğim bobsleigh pisti hala duruyor, fakat özgününden çok daha farklı bir biçimde. Savaş yıllarında burası da terkedilmiş, ağaçların içinde kalmış, üzeri grafitilerle dolmuş çok enteresan bir yer haline gelmiş. Hasebiyle Trebević, Saraybosna’nın en enteresan turistik noktalarından biri haline gelmiş diyebilirim.
Bira Fabrikası (Sarajevska pivara)
Saraybosna’nın birinci bira fabrikası daha Osmanlı ayrılmadan, 1864’te kurulmuş. Günümüzde de tıpkı görevini sürdürmekte. Fabrika binasının yanında küçük bir bira müzesi ve onun da yanında Pivnica HS Sarajevo isminde bir restoran-bar bulunuyor. Burası Saraybosna’nın en ünlü akşam takılma yerlerinden bir tanesi. Burada hem fabrikanın kendi birası Sarajevsko‘dan tadabilir, hem de denk gelirseniz canlı müzikle keyifli bir akşam geçirebilirsiniz. Epey başarılı bir dekorasyona sahip, klas bir yer olduğunu söyleyebilirim ki gördüğümüz kadarıyla birçok Saraybosnalı ve turist, taksilerle buraya akın ediyordu.
Başçarşı ve yakınlarında diğer birçok küçük cami, müze vs bulunuyor. Mesela Başçarşı’nın içinde bulunan eski bir bezistana (Brusa Bezistan) Saraybosna Müzesi’nin bir kısmı kurulmuş. Burada antik çağlardan Osmanlı bölümünün sonuna dek Saraybosna tarihi anlatılıyor. Tıpkı formda Saraybosna’ya birinci gelen Seferad Musevilerinin kurduğu sinagog var, Bosna-Hersek Musevileri Müzesi olarak kullanılıyor. Burayı da görebilirsiniz.
Başçarşı’nın batısı, çağdaş merkez
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Saraybosna’nın denetimini eline geçirdiğinde Başçarşı’nın içine pek dokunmamış, yalnızca Sebilj üzere yanmış, yıkılmış yerleri tekrar yapmış. Kenti daha çok batı istikametine hakikat genişletmeye çalışmış. Marijin Dvor isimli bölge, tesirlerinin en çok görüldüğü yer diyebiliriz. Geniş bulvarlar, büyük binalar var, ayrıyeten yeni yapılmış AVM’ler de bu tarafta kalıyor. Burada gördüğüm yerlere de değineyim. Sonları belirlerken de Ferhadija Caddesi’nde yürürken karşınıza çıkan Doğu’yla Batı’nın buluştuğu yer (Sarajevo Meeting of Cultures) tabelasını referans alıyorum. Bu noktayı geçtikten sonra daha Batı üslubu bir merkezle karşılaşıyorsunuz, kafeler, restoranlar, ortada alkollü yerler da var. Parklar, kiliseler, müzeler vs. de mevcut.
Oslobođenja Parkı (Trg Oslobođenja – Alija Izetbegović)
Saraybosna’nın göbeğindeki bu meydan Yugoslav Krallığı devrinde yapılmış, lakin Sosyalist Yugoslavya periyodunda biraz daha yeşillendirilip küçültülerek bugünkü halini almış. Ağaçlar, banklar ve daima birtakım ihtiyarların başında dikildiği sokak satrancı kareleriyle kentte dolaşırken dinlenmek için çok uygun bir noktada bulunuyor. Meydanda kimi ünlü Yugoslav müelliflerin büstleri ve Bosna Savaşından sonra İtalyan heykeltraş Francesco Perilli’nin yaptığı, çok kültürlülüğe vurguda bulunan heykel de yer alıyor. Tekrar savaştan sonra bu meydanın ismine Alija Izetbegović’in ismi da eklenmiş. Meydanın bir tarafında Sırp Ortodoks Katedrali bulunuyor ki buranın imalinde Osmanlı padişahı Abdülaziz’in dayanağı ve sembolik bir katkısı da bulunduğunu öğrendim. Bu meydana kesinlikle yolunuz düşer, soluklanıp etrafı seyretmek pek keyifli.
Tito Müzesi
Oslobođenja Parkı’nın Ferhadija Caddesi üzerine düşen kısmının çabucak karşısında yeni ve epey enteresan bir müze bulunuyor. Yugoslavya’yı 30 yılı aşkın bir müddet efektif olarak yönetmiş Josip Broz “Tito”nun ismini taşıyan müze, bildiğimiz müzelere hiç benzemiyor. Eski bir binanın girişini geçtikten sonra kapısına vardığınız bu müze, aslında 2 odalık bir apartman dairesinden ibaret. Ve de müzede rastgele bir misyonlu yok. Kredi kartınızla 10 KM’lik giriş fiyatını ödedikten sonra açılan turnikeyi geçerek içeri giriyorsunuz. Burası büsbütün Tito’ya ve Tito dönemindeki Saraybosna’ya ve genel olarak Yugoslavya’ya adanmış. Yugoslavya evresinin müzikleri ve reklam sinemaları dönüyor daima. Bunun dışında Yugoslav devrinin eşyaları, paraları, haritaları ve birçok anısı bu müzede yer alıyor. Ayrıyeten klasik bir Yugoslav mutfağı ve banyosunun neye benzediğini de kanlı canlı biçimde görebiliyorsunuz. Bunlar haricinde Saraybosna’ya özel kısımlar var, Saraybosna kartpostalları, kitapları, olimpiyatlara ilişkin broşürler de bulunuyor. Ve de Tito’ya ayrılan bir kısımla müze tamamlanıyor. Müzede kablosuz internet kontağı var ve raflardaki eşyaların tarihine dair bilgileri, QR kodları okutarak çabucak orada öğrenebiliyorsunuz. Hem fikir, hem de uygulama açısından çok başarılı bulduğum bu kompakt müzeyi, Yugoslavya’ya dair bireyler öğrenmek isteyenlere şiddetle tavsiye ederim, gerçekten standart Saraybosna çeşitleri Başçarşı’nın ötesine pek geçmiyor.
Markale
Mula Mustafe Bašeskije Caddesi üzerinde bulunan Markale, kentin ana pazar alanı. Burada zerzevat meyve satan tezgahlar bulunuyor. Küçük lakin taze meyve zerzevat almak isterseniz buraya uğrayabilirsiniz.
Burası Bosna Savaşı periyodunda birtakım taarruzlara maruz kalmış. Her türlü gerecin güç bulunduğu kuşatma altındaki Saraybosna’da beşerler Markale’ye gelip muhtaçlıkları olmayan her şeyi satıyormuş. Burası çok farklı eşyaların el değiştirdiği bir pazar alanı haline gelmiş. 1994’teki bombardımanda 68, 1995’teki bombardımanda ise 37 kişi Markale’de hayatını kaybetmiş. Bu nedenlerle de Markale savaşın izlerinin görülebildiği yerlerden biri haline gelmiş Saraybosna’da.
Savaş Çocukları Müzesi (War Childhood Museum)
Saraybosna’da hakikaten çok sayıda savaşla ilgili müze bulunuyor, irili ufaklı. Bunlardan bir tanesi de epeyce yeni ve savaşa çok farklı bir gözden bakan bir yer. Kendisi de savaş yıllarını Saraybosna’da çocuk olarak geçirmiş olan Jasminko Halilović, hem kendi tecrübelerini, hem de kendi o yıllarda çocuk olmuş diğerlerinin tecrübelerini War Childhood (Savaşta Çocukluk) isimli bir kitapta toplamış. Bu kitabın aldığı tepki üzerine farklı bir fikirle ortaya çıkıp bu sefer de o çocuklar için o yılları hatırlatan objeleri toplamaya başlamışlar. Yüzlerce eşya ve öyküleri, bu müzede karşınıza çıkacak. Mesela bir çocuğun babasının tıraş bıçağı, bir diğerinin ülkeden kaçarken giydiği pijama, biblolar ve oyuncaklar müzede bulunan eşyalar ortasında. Müzede ayrıyeten Gazze’den, Ukrayna’dan çocukların gönderdiği birkaç eşya da var. Bunların haricinde artık yetişkin olmuş bu çocuklardan kimilerinin kıssalarını kamera önünde anlattığı bir televizyon ve de Batı’dan gelen yardım kolilerinde çıkan eşyaların bulunduğu bir koleksiyonla müze sona eriyor.
Son derece dramatik kıssalarla yüklü bu müze, biraz tenha bir orta sokakta bulunsa da bence görülmeye kıymet. Müzenin giriş fiyatı 10 KM.
Olimpiyat Müzesi
İlk geldiğimde görmek isteyip göremediğim yerlerden biri de Olimpiyat Müzesi’ydi (Olimpijski muzej). Saraybosna’da 1984’te düzenlenen Kış Olimpiyatları’yla ilgili son derece kapsamlı bir müze oluşturulduğunu söyleyebilirim. Bu olimpiyatların hem kent için hem de eski Yugoslavya için manası çok büyük, hakikaten Yugoslavya’nın kendi imkanlarıyla bu türlü bir olimpiyata konut sahipliği yapabilmesi büyük bir gurur kaynağıymış. Kentin her yerinde olimpiyatların anısı yad ediliyor. Örneğin ırmağın kenarını aydınlatan ışıklar olimpiyatların logosu ile şekillendirilmiş. Olimpiyatların maskotu Vučko’nun maketlerini her yerde görebiliyorsunuz, ayrıyeten ikramlık eşyalara da resmedilmiş. Müzeye dönersek, 1977’de olimpiyatların alınmasından başlayarak hazırlık süreçleri, açılış merasimi ve karşılaşmalara dair birçok bilgi ve sportmenlerin eşyaları sergileniyor. Ayrıyeten olimpiyatlar için hazırlanan afişler, hatıra paraları, pullar, artık kentin sembolü haline gelmiş maskot Vučko’ya dair bilgiler ve ayrıyeten 2019’da yapılan Avrupa Kış Gençlik Oyunları’na ayrılan küçük bir kısım de bulunuyor. Olimpiyata dair yapılmış bir belgeselden öğrendiğime nazaran burası 1984’te de Olimpiyat Müzesi’ymiş, lakin içinde evvelki olimpiyatlara dair eşyalar, afişler ve bilgiler bulunuyormuş. Günümüzde büsbütün Saraybosna 84’e ilişkin eşyalar yer alıyor.
Olimpiyat Müzesi’ne giriş 12 KM. Spor seven herkesin burayı da görmesini tavsiye ederim. Petrakijina Sokağında bulunuyor.
Ulusal Galeri
Bosna-Hersekli sanatkarların yaptığı değerli tabloların yer aldığı Ulusal Galeri, Saraybosna’nın önde gelen sanat müzelerinden biri. Çok büyük bir yer değil, tekrar de bilhassa Sosyalist devre kadar ortaya çıkmış kıymetli yapıtları burada görebilme imkanı bulacaksınız. Ayrıyeten müzenin birinci katlarında çağdaş sanat stantları ve ülkenin önde gelen grafik sanatkarlarından Mirsad Konstantinović’in çizimlerini de görebilirsiniz. Müzeye giriş 5 KM.
Bosna-Hersek Tarih Müzesi
Bosna-Hersek’in bilhassa yakın periyot tarihine odaklanan bu müze, savaşın detaylı bir biçimde ele alındığı müzelerin başında geliyor. Müzenin birinci katında savaş göçmenlerine adanan bir kısım ve bilhassa Saraybosna’nın değerli yerlerinin savaştan evvelki ve sonraki hallerinin fotoğraflarının olduğu yer ilgi cazipti. Ancak asıl koleksiyon üst katta. Savaş yıllarındaki Saraybosna’yı, bilhassa Sniper Alley denen keskin nişancıların daima ateş tehdidi altında tuttuğu caddelerdeki hayatı detaylı biçimde anlatıyor. 7 yaşındaki Nermin Divović‘e ayrılan kısım ise yürek burkan cinsten. O da sniper ateşiyle annesinin yanındayken öldürülmüştü ve Nermin’in üzerindeki kanlı kazak da müzede sergileniyor. Müzede ayrıyeten savaşı bitiren Dayton Anlaşması’na ayrılan bir kısım de bulunuyor.
Alt kattaki Yugoslavya zamanında bayan temalı kısmı de, her ne kadar İngilizce açıklama olmasa da görebilirsiniz. Ayrıyeten girişteki küçük dükkanda Yugoslav periyodu afişleri ve çeşitli hatıra eşyaları satılıyor. Müzenin giriş fiyatı 7 KM.
Buranın yanında Bosna Ulusal Müzesi de bulunuyor. Ben girmeyi tercih etmedim, hakikaten burası siyasi tarihten çok doğal ve arkeolojik tarihe yönelik olduğu için. Lakin Saraybosna’nın en değerli müzelerinden biri olduğu elbet. Giriş fiyatı 8 KM.
Wilson Yürüyüş Yolu ve Suada-Olga Köprüsü
Tarih Müzesi’nin gerisinden çıktıktan sonra müzenin art tarafına yanlışsız gitmenizi tavsiye ederim. Müzenin çabucak gerisinde tankların, silahların bulunduğu bir oyun parkı var, enteresan bir tezat yaratılmış. Bir konserve kutu heykeli var, savaşta yollanmış yardım paketlerine referansla. Bunu da geçtikten sonra ırmak kenarına iniyorsunuz. Irmağın kenarından geçen yol ise ağaçlarla çevrelenmiş, şahane bir yürüyüş yolu. Amerikan Başkanı Wilson’dan adını alan Vilsonovo šetalište, Saraybosna halkının vakit geçirmeyi en sevdiği yerlerden biridir diye iddia ediyorum. Tam bu hedefle tasarlanmış, beşerler yürüsün, ırmağın kenarında otursunlar, vakit geçirsinler diye.
Wilson yolunun bittiği yerdeki köprü ise savaşın simgesi olmuş yerlerden bir tanesi. 5 Nisan 1992’de, yani savaş ve kuşatma resmen başlamamışken, lakin çatışmalar sürerken on binlerce Saraybosnalı büyük bir yürüyüşle barış taleplerini lisana getirmek istemişti. Farklı etnik kümelerden beşerler bu yürüyüşe katılmıştı. Fakat tam bu köprüden geçilirken kalabalığın üzerine etraftaki binalardaki keskin nişancılar ateş açmıştı. 24 yaşındaki Saraybosna Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencisi Suada Dilberović‘le 34 yaşındaki Hırvat Olga Sučić hayatını kaybetmişti. Savaşın birinci kurbanları ortasında yer alan bu ikilinin ismi bu bahsettiği Vrbanja Köprüsü’ne verildi sonraki yıllarda. Hatta birinci başta yalnızca Suada’nın ismi verildi, fakat sonra Olga’nın ailesinin itirazlarıyla onun da ismi eklendi. Artık köprünün üzerinde bu iki kişinin anısına bir levha var ve üzerinde şu cümleler yazıyor: “Bir damla kanım aktı lakin Bosna kurumadı“.
Avaz Twist Tower
Saraybosna’da kent görüntüsü görmek için çoklukla Sarı ve Beyaz Tabya üzere yerlere gidildiğini söylemiştim. Lakin bu maksatla kullanılan bir de bina var. Bosna Hersek’in en çok satan gazetelerinden Dnevni Avaz‘ın merkez binası olan Avaz Kulesi’nden kelam ediyorum. 175 metrelik yüksekliğiyle Saraybosna’nın en yüksek binası olmasının yanında dönüyormuş üzere hissettiren enteresan mimarisiyle açıldığı 2009’dan beri kentin ziyaret edilebilecek bir öbür yeri haline gelmiş. Bu binanın 36. katındaki görünüm katından kentin her tarafını görebilirsiniz. Tren Garının çabucak yanındaki binayı zati her yerden göreceğiniz için burayı bulmanız güç olmaz. Giriş fiyatı de 2 KM imiş, pek makul meraklısı için.
Bunlar haricinde Ferhadija Caddesi üzerindeki Hırvat Katolik Katedrali’ni (önündeki Papa 2. Jean Paul heykelinden tanıyabilirsiniz), Srebrenica Katliamı’na adanan müzeyi, Büyük Parkı (Veliki park), Ali Paşa Mescidini, içinde enteresan enstalasyonlar ve paten-kaykay alanları bulunan Hastahana Park’ı da görebilirsiniz bu bölgede.
Merkezden uzaktaki yerler
Bu başlık altında daha çok kent merkezinin kuzeyinde kalan birkaç yerden bahsedeceğim süratlice. Çoğunluğu Alipašina Caddesi’nin etrafında Koševo bölgesinde ve 1984 Saraybosna Kış Olimpiyatlarıyla ilgili yerler listede başı çekiyor. Mesela olimpiyatların açılış merasimine konut sahipliği yapan Olimpiyat Stadı var. Bu stadyum evvelce de, artık de FK Sarajevo grubunun maçlarını yaptığı yer. Olimpiyatlar için büyük ölçüde yenilenmiş ve açılış merasimine konut sahipliği yapmış. Günümüzde Sarajevo’nun efsane futbolcusu Asim Ferhatović‘in ismiyle anılıyor. Koševo Stadyumu ismiyle da biliniyor. Burayı dışarıdan da olsa görebilmek isterdim, kısmet olmadı maalesef.
Bu stadın yanında eski IOC başkanı Juan Antonio Samaranch‘ın isminin verildiği buz pateni ve öteki gayelerle kullanılan salon var. Olimpiyatların artistik patinaj karşılaşmaları ve kapanış merasimi burada yapılmıştı, tesisin açılışını da Samaranch yapmış. Günümüzde hala kullanılmakta. Lakin ne gariptir ki bu olimpik alanın etrafındaki topraklar de savaş yıllarında mezarlığa dönüştürülmek zorunda kalmış, tıpkı kent merkezindeki başka doğaçlama mezarlıklar üzere. Saraybosna’nın olimpiyat yıllarındaki üzere kalmadığının ve kalamayacağının en net göstergelerinden biri de bu olsa gerek.
Stadyumu geçtikten sonra karşınıza çıkacak bir yerden daha bahsetmek isterim ben gidememiş olsam da. Bare Mezarlığı, Moskova’nın Novodeviçi’si üzere bir mezarlık. Olağan vatandaşların yanında kentin sanat, siyaset, spor alanında ileri şahsiyetlerinin gömüldüğü bir yer. Burada mesela Saraybosna’dan çıkmış Yugoslavya’nın efsane rock kümesi Indexi üyelerinden Davorin Popović ve Slobodan Kovačević ile Bosna’nın basketbolda yetiştirdiği en büyük efsane Mirza Delibašić‘in mezarları bulunuyor. Bu çok uygun 3 arkadaşın mezarları yan yana. Her dinin farklı kısmı olan mezarlıkta, ateistler için de bir kısım bulunuyormuş. Saraybosna’nın Yugoslav kalmış yerlerinden biri olduğunu düşünüyorum.
Diğeri ise daha Sırp bir yer. Üstte bahsettiğim 1. Dünya Savaşı öyküsünün baş kahramanı olan Gavrilo Princip ve suikast planını birlikte yaptığı dava arkadaşlarının mezarlarının yer aldığı Vidovdan Kahramanlar Şapeli (Kapela Vidovdanskih heroja), anladığım kadarıyla Sırplar için epey kıymetli bir yer, gerçekten Princip Sırp milliyetçileri tarafından ziyadesiyle sahipleniliyor. Bosna genelini düşündüğümüzde Princip hala tartışmalı bir figür olmayı sürdürüyor.
Merkezin dışındaki yerler
Vrelo Bosne
Saraybosna’nın batısında yer alan Ilidža ya da Ilıca, kenti çevreleyen Bosna Nehri’nin doğum yerine yakın, ardında dağların yer aldığı bir dış mahalle. Benim kentte gittiğim iki uzak yere ulaşmak için buraya gitmek gerekiyor. Öncelikle buraya ulaşım için merkezden yaklaşık yarım saat boyunca tangır tangır, resmen acı çekerek giden 3 numaralı tramvaya binilebileceğini belirteyim. Bilet, şayet sürücüden alırsanız 1.80, büfelerden alırsanız 1.60 KM.
Buradan geçerek gidebileceğiniz bir öteki görülebilir yer ise Bosna Nehri’nin doğduğu yer olan Vrelo Bosne. Natürel burası net bir halde kent dışında, fakat yol ayrımına kadar gelen şehirlerarası otobüsler var ve oradan yaklaşık 2 kilometre üzere bir aralık yürümek kâfi. Benim üzere tamamını yürümeye kalkarsanız Ilidža tramvay durağından tahminen 10 kilometre üzere bir aralığa tekabül ediyor. Sanırım taksi ya da kiralık otomobil en düzgün yol olabilir. Burası da yemyeşil, her taraftan fışkıran suların mecnun üzere aktığı, insanların aileleriyle vakit geçirdiği bir mesire yeri havasındaydı. Doğal hoşluk olarak Saraybosna etrafının en hoş yeri bence, lakin bu kadar zahmete bedel mi sorusunu kendinize bir sorun gitmeden. Vaktiniz kısıtlıysa gitmeye uğraşmayın bence. Girişte 2 KM üzere bir fiyat alındığını da belirteyim.
Umut Tüneli (Tunnel of Hope)
Savaş yıllarında kent büsbütün Sırp güçlerinin ablukası altında kaldığı için kentin iç mahalleleriyle dış mahalleleri ortasında fiziki irtibat kesilmiş. BM denetimindeki Saraybosna Havaalanının hariç Saraybosna kenti büsbütün kuşatılmış. Oradan da geçmek natürel ki keskin nişancı ateşinde mevti göze almak manasına geliyormuş. İçeride doğal olarak önemli bir yakacak, erzak ve silah zahmeti olunca bir irtibat kurmak gerekmiş. Bir müddet ortadaki havaalanı pistinde koşarak birşeyler ulaştırmışlar, lakin BM kararıyla pist üzerinden geçiş yasaklanınca tünel kazmayı akıl etmişler. Bugün Umut Tüneli (War Tunnel) ismiyle bilinen yaklaşık 1 kilometrelik tüneli kazma fikri bu türlü doğmuş. İçteki Dobrinja ile dıştaki Butmir mahallelerindeki iki konutun altından başlayıp havaalanının altından geçen tünele ray döşenmiş ve hayati değer taşıyan gereçler bu halde kente girebilmiş. Eldeki imkanlar dahilinde bence dayanılmaz bir iş başarılmış. Artık de Butmir tarafındaki girişten yaklaşık 20 metrelik bir kısım sembolik olarak ziyarete açık, bu da büsbütün konut sahibi Kolar ailesinin savaştan sonra bile tünele gözü üzere bakması sayesinde olmuş.
Tünelin beni etkileyen taraflarından biri şu, dıştaki Butmir’de nispeten daha çok imkan bulunması nedeniyle, o tarafta tüneli ayakta tutması için kereste kullanılmış, merkezdeki Dobrinja’da ise fevkalade bir yakacak külfeti yaşandığından, beşerler ısınmak için odunu bırakın, konutlarındaki mobilyaları yakmak zorunda kaldığından öbür yarısı metal modüllerle yapılmış. Tam havaalanının ardındaki müzeye gitmesi biraz sıkıntılı yalnız, tramvayla gelinebilen Ilidža’dan yaklaşık 4 kilometre arada ve kapısına kadar giden bir toplu taşıma aracı yok. Ben yeniden yürüdüm lakin orada gördüğüm Türkler genelde taksiyle gelmişti. Giriş 10 KM.
Nehrin güneyindeki öbür yerler ve savaşın izleri
Nehrin karşı (güney) tarafında turist haritalarına nazaran çok fazla görülecek yer yok. Hünkar Camii ve Trebević üzere Başçarşı’ya yakın birkaç adedinden bahsettim. Bunlar haricinde Aşkenaz Sinagogu ve Yahudi mezarlığı üzere yerler var mesela. Yahut az daha uzakta Vraca Partizan Anıtmezar kompleksi yeniden, Yugoslav tarihine ait ilgisi olanların görebileceği bir yer olarak dikkat çekiyor. Sahiden de sayısal olarak burada çok fazla turistik bir bedel olduğu düşünülemez. Yeniden de kentin benim için en etkileyici tarafları buralarıydı.
Nedeni, kentin her tarafına dağılmış, parklarda çocukların oynadığı yeşilliklerde bile yerini bulmuş küçük mezarlıkların, güneydeki zirveleri adeta işgal ettiğini görmemdi. Ancak işgal derken hakikaten işgal, bizde olsa muhtemelen harika lüks müstakil villalarla dolup taşacak zirveler büsbütün mezarların beyazıyla, düzgünce azıp mezarların uzunluğunu aşmış yemyeşil otlarla yeşil beyaz bir deniz üzereydi.
Saraybosna, Yugoslavya’nın parçalanma sürecinde en çok ziyanı görmüş büyük kent olabilir. 3 yıl kuşatmada ve ağır bombardıman altında kalmak nasıl mahvetmiş kenti, hala kentte dolaşırken izlerini görüyorsunuz. Yıkık dökük terkedilmiş kurşun delikli binalar, Beyrut kadar sık olmasa da karşınıza çıkıyor. Yerlerde bomba, havan mermisi yahut şarapnellerin açtığı çukurlar kırmızıya boyanmış, ismi ‘Saraybosna gülü’ olmuş. Kentin farklı yerlerinde etrafı çevrilmiş ‘gülleri’ görürseniz aklınızda bulunsun. Bunlar kentin kendisinde görülebilen hasarlar. Lakin insan kaybının boyutlarını anlamak için zirvelere çıkmak gerekiyormuş. Doruklarda beyaz mermer mezarlar adeta okyanus olmuş da kent merkezine akacak üzere. Bir baş, bir de ayak kısmında yükselen iki obelisk gibisi -ama tam obelisk pek yok- taştan oluşan sade dizaynlara sahip yüzlerce, binlerce mezarın üzerindeki mevt tarihleri daima 1992, 1993 ve 1994.
Tepeleri kaplayan büyük mezarlıkların dışında cami bahçelerinden de bahsetmek gerek. Her mahallede küçük ahşap mescitlerden var. Bunların da art taraflarında küçük mezarlıklar oluşmuş vakit içinde. Birkaç yüzyıllık üzere görünen sarıkların yanında bu yeni mezarların mermerleri biraz eğreti duruyor, fakat tahminen savaş sırasında mezarlığa götürme fırsatı olmadığı için oralara gömmek zorunda kaldılar ölülerini, tıpkı Budapeşte gettosundaki Yahudiler’in yaptığı üzere. Bu türlü olunca da kent bugün yaşayanlarla savaşta ölenlerin bir ortada durduğu acayip his yüklü bir kimliğe bürünmüş ki çağdaş kentlerde mezarlıklar daha kesin çizgilerle ayrılır, adeta yaşayanlardan izole edilir. Saraybosna hiç bu türlü bir yer değil, bu yüzden dolaşırken savaşı ve yaşanan acıları düşünmemek imkansız hale geliyor.
Buralara gelmişken Mostar’a da bir günlüğüne uğramadan olmaz diye düşünüyorum. 2-3 saat sürecek bu seyahate mutlaka bedel. Neretva Irmağı boyunca giden yolda hiç bitmeyen ormanların içinden geçiyorsunuz, görüntü harika. Mostar da aslında başlı başına harikulade bir yer. Bu detayları Mostar‘la ilgili yazımda daha detaylı bir biçimde anlatmaya çalıştım.
Bosna’da Harcamalar ve Para Birimi
Yazıyı bitirmeden şöyle bir ihtar yapayım, Bosna’da alışveriş yaptığım, yemek yiyip birşeyler içtiğim yerlerin büyük kısmında kredi kartı yoktu. Sadece nakit çalışıyorlar, kimi yerler Euro olarak da alabiliyor.
Döviz ofisleri TL bozuyor, her türlü kurul alıyorlar. Bu ortada Konvertibl Mark’ın (resmi kısaltması BAM, lakin beşerler KM halinde yazmayı tercih ediyor) olayından da biraz bahsedeyim. Daha evvel gittiğim ülkelerden tıpkı Lübnan’da olduğu üzere (Amerikan Doları’na sabit) Bosna Hersek’te de para ünitesi sabit bir oranla Euro’ya bağlı. Almanya’nın Mark’tan Euro’ya geçtiği gün Alman Markı’nın Euro karşısındaki kıymeti olan yaklaşık 1 € = 1.95 DM ölçüsü, tıpkı biçimde Bosna’nın para ünitesi olarak kabul edilmiş. Yani Euro bozdururken her yer tıpkı hesabı çıkarıyor, ancak kurul olayı var azıcık.
Genel olarak ucuz denilebilecek bir yer olduğunu söyleyebilirim buranın. İnanılmaz ucuz değil lakin ucuz, Türkiye’yle birebir bakıldığında ulaşım biraz daha değerli üzere fakat yeme içme, kalma vs. az çok tıpkı yere geliyor.
Saraybosna’da gezerken Türklerle karşılaşmak
Bir anormallik yok, hatta başınıza sık sık gelecek. Bilhassa Başçarşı civarında adım başı Türkçe konuşan birileriyle karşılaşacaksınız. Aslında Başçarşı civarındaki dükkanların tabelalarında Türkçe yazılar görürsünüz. İnsanı Türkiye’den çok da uzaklaşmış hissettirmiyor bütün bunlar. Açıkçası hiç yurtdışına çıkmamış, gitmek isteyen lakin çekinenlere birinci tercih olarak hiç düşünmeden Saraybosna’yı söylememin nedeni de bu ortam.
Zaten Saraybosna’nın en çok turist aldığı ülke Türkiye olabilir. Malum tarihi bağlar, vize muafiyeti, coğrafik yakınlık üzere nedenler bunun sebebi elbette. Saraybosna Havaalanına en çok inen turistlerin başında Türkiye’den gelenlerin olması boşuna değil.
Elbette Saraybosna’daki Boşnaklar da bu duruma alışkın, hatta gelenlerle anlaşacak kadar Türkçe de biliyor büyük kısmı. Türkiye hakkında da çok bilgileri var doğal olarak. Hatta bir ikramlık eşya dükkanına girip Türkiye’den geldiğimi söylediğimde bana İstanbul’dan mı, Ankara’dan mı, yoksa Bursa’dan mı geldiğimi sormuşlardı. Dediğim üzere bunda şaşılacak birşey yok.
Saraybosna’da yeme içme
Yukarıda da çeşitli seferler belirttiğim üzere Saraybosna’nın tarihi kent merkezinin Anadolu’daki rastgele bir kentten hiçbir farkı yok. O yüzden yemekler de Türkiye’deki yemeklere son derece benziyor. Helal yemek üzere bir telaşınız varsa hiç sıkıntı etmeyin. Lokantalarda köfte ve çeşitlerini rahatça bulabilirsiniz. Köfte olarak da bizim bildiğimiz İnegöl köftesine benzeyen köfteler, köftecilerde (ćevabdžinica) satılıyor. Ben açıkçası pljeskavica denen hamburger köftesini andıran cinsine hayranım. Birçok köfteci var eski kentte. Gobit ekmeğine benzeyen, bildiğimiz somun diye bilinen ekmekle ve soğanla servis edilen bu köfteleri kesinlikle denersiniz aslında. Yanında yoğurt yahut ayran da söyleyin. Yalnız burada yoğurtlar daha çok ayran üzere bardakta gelebilir aklınızda olsun. Köfteci olarak da seçenek çok bol, ben bir Željezničar kadrosu taraftarının sahibi olduğunu kestirim ettiğim Ćevabdžinica Željo‘yu tavsiye ederim. Başçarşı içinde tam 3 dükkanları var, birinde kesinlikle yer bulursunuz. bunun haricinde girişindeki Galatasaray bayrağıyla çabucak tanıyacağınız Ćevabdžinica Galatasaray‘ı da anayım. Türkiye’nin birinci yabancı gol hükümdarı olmuş eski Galatasaraylı forvet Tarik Hodžić‘in açtığı bu restoran da bilhassa Türkiye’den gelen ziyaretçilerin ilgisini çekiyor. Bir de Ćevabdžinica Bosna‘yı da anmak isterim ki burası Bosna-Hersek’in en başarılı basketbol grubu KK Bosna’ya adanmış bir restoran. Bu görünüm Bosna için sporun ne kadar kıymetli olduğunun bir ispatı olarak alınabilir diye düşünüyorum.
Bunun dışında sabahları börekçilere uğramanızı tavsiye edeceğim. Bizim Boşnak Böreği olarak bildiğimiz börekler, kıymalı, patatesli, ıspanaklı çeşitleriyle buregdžinica isimli dükkanlarda satılıyor.
Bizdeki Türk kahvesine benzeri bir Boşnak kahvesi de Başçarşı’daki kahvecilerde satılıyor. Yanında suyu ve lokumuyla birlikte seyahatinizin ortasında bir kahve içip soluklanabilirsiniz. Kendine has kahve grubunu da tüm ikramlık eşyacılardan alabilmeniz mümkün.
Tesadüf yapıtı benim iki Bosna ziyaretim de Ramazan ayına denk geldi. Ramazan boyunca buradaki çeşitli restoranlarda 35-40 KM civarında fiyatlar karşılığında iftar menüleri çıkarıldığını gördüm, bu notu da düşeyim.
Saraybosna’da daha Avrupai şekilde yerler da mevcut. Başçarşı’nın dışına çıkıp Ferhadija Caddesi üzerinden batıya gerçek yürürseniz çok sayıda bar ve farklı tipte restoran bulursunuz. AVM’lerde de bizdeki food court’ların tıpkısının birebiri çok çeşitli yeme içme yerleri bulabilirsiniz. Saraybosna birası içmek niyetindeyseniz üstte da andığım Pivnica HS Sarajevo‘yu yine anmış olayım.
İletişim
Bu yazıyla ve öbür yazılarımla ilgili her türlü sorunuzu, yazıların altına yorum yaparak bana iletebilirsiniz.
Bunları da beğenebilirsiniz
