Novodeviçi Mezarlığı Ziyareti – Moskova, Rusya

Son güncelleme tarihi: 14 Eylül 2019

Bizim vakit zaman alevlenen Nazım Hikmet’in mezarının Türkiye’ye getirilmesi tartışmalarında ismini duyduğumuz Moskova’daki Novodeviçi (Novodevichy) Mezarlığı, yalnızca Rusya’nın değil, tüm dünyanın en bilinen mezarlıklarından bir tanesi. Hiç elbet Nazım kadar kıymetli, dünya edebiyatı, kültürü ve siyasetine taraf vermiş birçok kişinin bulunduğu bir yer olmuş. Bu nedenle Novodeviçi Mezarlığı’yla ilgili farklı bir yazı yazmak istedim.

Novodeviçi Mezarlığı, bilhassa Sovyet periyodunda epeyce itibarlı bir gömülme yeriymiş. Kremlin Duvarı’na gömülen en üst seviye devlet yetkilileri ve Yuri Gagarin üzere ulusal kahramanlar dışındaki şahıslar için son durak olmuş. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra daha çok sembolik bir değer kazanmış. Mezarlığın günümüzdeki halini alışı, 20. yüzyılın başlarına dayanıyor, lakin yandaki manastırın bahçesi oluşundan ötürü zati burada geniş bir mezarlık varmış. Gerekli çalışmaların akabinde günümüzde burası, eski ve sonradan tasarlanmış kısmın bir ortaya getirildiği halini almış.

Mezarlıktan bahsetmeden evvel buraya nasıl gidildiğinden kısaca kelam edebilirim. Mezarlık Hamovniki (Khamovniki) Bölgesi’nde yer alıyor. 1 numaralı sınırın Sportivnaya metro durağıyla 14 numaralı ring sınırının Lujniki (Luzhniki) durağı, buraya en yakın duraklar. Lujniki Stadı’yla ortasında etraf yolu gibisi bir yol var sırf. Bitişiğinde ise mezarlığa ismini veren Novodeviçi Manastır Kompleksi (Novodevichy Convent) yer alıyor. Girişleri birebir değil, mezarlığa giriş Lujnetskiy (Luzhnetskiy) Caddesi üzerinde, karışıklık olmasın. Mayıs’tan Eylül’e 9-19, Ekim’den Nisan’a 9-17 saatleri ortasında mezarlık ziyarete açık.

Novodeviçi’nin gitmeden evvel gerçek düzgün bir haritasını bulamamıştım. Bu yüzden oradaki rahmetlilerin isim listesinden öbür elimde birşey olmadan gittim mezarlığa. Girişte hem harita, hem de değerli rahmetlilerin uzunca bir listesi ve ada numaraları panolarda yer alıyor, lakin liste Rusça olduğundan Kiril alfabesi okuyabilmeniz gerekiyor listeden birşey anlayabilmeniz için. Bunu halledebiliyorsanız görmek istediğiniz mezarların büyük kısmını çok daha rahat bir biçimde görebilirsiniz. Ben kendi öğrendiğim ada numaralarını, rahmetlilerin yanında parantez içinde belirttim.

Mezarlığın çok büyük bir yer olmaması benim üzere gezmeye gelenler için avantajlı bir durum elbette. Mezarlığın girişinden dümdüz ileri yürüdüğünüzde Rusya Federasyonu’nun ilk başkanı Boris Yeltsin’in dalgalanan Rusya bayrağı formundaki koca mezar taşı direkt karşınıza çıkıyor. Nazım Hikmet’in mezarını ise Yeltsin’in mezarına yüzünüzü dönüp sola baktığınızda çabucak karşınızda bulacaksınız, bulması hiç güç değil. Ada numarası 8. Mezarın yanında son aşkı Vera Tulyakova-Hikmet’in de mezarı bulunuyor. Burada Türkiye’den gelmiş öteki beşerlerle müsabakanız çok mümkün. Ben gittiğimde karşılaştığım mezarın başındaki beşerler, sanki Fatiha okusak mı, Nazım Hikmet bunu ister miydi tartışması yapıyorlardı. Ben evvelce planlamıştım zati ne yapacağımı, telefonumdan Hoşçakal Kardeşim Deniz’i açıp Zülfü Livaneli’nin sesinden dinlemeyi tercih ettim. Siz de kendinize uygun anma ritüelini evvelce düşünün derim şayet o denli bir niyetiniz varsa.

Mezarlığın bu kısmında daha çok devlet vazifelileri, askerler, kozmonotlar ve atletler üzere SSCB devrinin değerli insanlarının mezarları bulunuyor. İkinci Dünya Savaşı’nda çeşitli kahramanlıklar göstermiş öbür askerlerin de ebedi istirahatgahları bu tarafta. Bu nedenle bir sürü rütbeli, nişanlı, üniformalı büstleri olan bireylerle karşılacaksınız, buyruk komuta zinciri öldükten sonra bozulmamış besbelli. Nazım Hikmet üzere edebiyatçılar genelde bu tarafta değil. Nazım’ın mezarına yakın Raisa Gorbaçova’nın mezarı bulunuyor mesela duvar tabanında. Günün birinde kaçınılmaz son gerçekleştiğinde Sovyetler Birliği’nin son gerçek lideri diyebileceğimiz Mihail Gorbaçov’un da 1999’da gözyaşları içinde veda ettiği eşinin yanına gömüleceğini iddia edebiliriz. Duvar tabanlarında daha çok yakılmış ve külleri duvara yerleştirilmiş insanların mezarlarıyla karşılaşılıyor. Yeniden bu tarafta bir başka SSCB lideri Nikita Hruşçov’un da mezarı bulunuyor. Ayrıyeten Sovyetler’in uzun yıllar kullandığı, hala da hava nakliyatında kullanılan Topolev uçağının mucidi Andrey Topolev’in mezarı, mezarlığın art tarafta kalan öteki kapısına yakın bir yerde, 7. adada. (Merak edenler için belirtelim, SSCB’nin öbür kıymetli önderleri olan Lenin, Stalin ve Brejnev’in mezarları Kızıl Meydan’da, Kremlin duvarında bulunuyor. Lenin’in mumyalanmış, gömülmemiş vücudu, kendisi için özel yapılmış mozolede ziyarete açık)

Novodeviçi Mezarlığı 2 kısımdan oluşuyor, birbirinden duvarla ayrılan ve tek bir geçiş yeri olan 2 kısım var. Anlaşıldığı kadarıyla eski ve yeni mezarlık kısımlarını ayırıyor duvar. Mezarlık ziyaretinizde yeni kısımdan sonra eskisine de kesinlikle uğrayın. Bu eski kısımda SSCB’den fazla Çarlık Rusyası devrinde yaşamış insanların mezarları bulunuyor. Boris Yeltsin’in mezarının olduğu orta kısımdan sağa dönerek duvardaki tek geçiş yerinden eski tarafa geçiliyor. Burada bizim çok yakından tanıdığımız isimlerin mezarları bulunuyor, Rus Edebiyatı’nın çok büyük isimleri Nikolay Gogol (2), ve Anton Çehov’un (2) mezarları bulunuyor, Genç Bir Hekimin Anıları romanını çok sevdiğim bir başka büyük edebiyatçı Mihail Bulgakov’un (2), Konstantin Stanislavski’nin (2) de mezarı bu kısımda. ‘Molotof Kokteyli’ne adını vermiş Dışişleri Bakanı Vyaçeslav Molotov’un (1) ve şair Vladimir Mayakovski’nin (1) de mezarı bu kısımda bulunuyor. Bu tarafa da kesinlikle uğrayın. Ben sinemaya olan ilgimden ötürü Sovyet Rusya’nın en büyük direktörlerinden, Potemkin Zırhlısı üzere bir başyapıtı ortaya çıkarmış Sergey Eisenstein’ın (4) da mezarına da gittim. Bu kısım, yeni kısımdan biraz daha bakımsız, ağaçlar ve otlar daha fazla yer kaplamış.

Yukarıda bir yerde, mezarlıkta 2. Dünya Savaşı’nın birtakım kahramanlarının yattığını yazmıştım. Ben gittiğimde bir anma merasimi üzere birşeye denk geldim. 30-40 şahıstan oluşan bir bando ekibi, üniformalı adamlar, savaş gazisi görünümlü ve yeniden tam tekmil üniformalı birkaç amcanın katıldığı merasimde konuşmalar yapıldı, Rusya ulusal marşı okundu, bir abla kahramanlık destanı olduğunu iddia ettiğim müzikler söyledi. 100 kişi civarında bir kalabalık toplanmıştı, bir kısmı da benim üzere ne olduğunu tam olarak anlamayan lakin fotoğraf makinelerini eline almış turist kalabalığıydı.

Nihayetinde Novodeviçi’nin bir mezarlık olmaktan çıkıp Moskova’nın kıymetli turistik ziyaret noktalarından biri haline geldiğini söylemekte sakınca görmüyorum. Bu yazıyı okuyanlara da Moskova ziyaretlerinde burayı atlamamalarını tavsiye ediyorum son olarak.

İletişim

Bu yazıyla ilgili sorularınızı, yazıya yorum yaparak bana iletebilirsiniz. Lakin sizden ricam, evvelki yorumları da okumanız, tahminen de birebir soru evvelce sorulmuştur.