Modern Balkan Başkenti Belgrad’da Gezilecek Yerler

Son güncelleme tarihi: 27 Ocak 2019

Belgrad’a dair birinci söyleyeceğim, burasının ne kadar canlı ve hareketli bir yer olduğu olacak. Ben sabah 6’da otobüsten indiğimde ortalıkta vızır vızır tramvaylar, otobüsler ve işine gücüne giden beşerlerle karşılaştım, bilhassa Podgorica üzere meyyit bir kentten sonra beşere çok farklı geldiği kesin. Ve Belgrad kenti, hakikaten bu birinci izlenimin hakkını verecek biçimde dolu dolu vakit geçirmemi sağlayacak imkanlar sundu bana.

Belgrad, gördüğüm eski Yugoslav ülkeleri içinde Zagreb’i de geride bırakarak en çağdaş kent unvanını aldı diyebilirim (sadece Kosova ve Slovenya’yı görmedim). Geniş caddeler ve hafif Sovyetik şekilde meydanlarıyla her köşede görülesi birşeyler bulabiliyorsunuz. Neredeyse her meydanda da değerli bir şahsiyetin heykeli var, meydanlar isimlerini genelde bu bireylerden alıyor.

Not: Benim ziyarette bulunduğum Mart 2018’de 1 Euro yaklaşık 117 RSD (Sırbistan Dinarı), 1 TL ise 25 RSD’ye eşitti. Vereceğim fiyatları buna nazaran karşılaştırabilirsiniz. Döviz ofislerinde Euro ve Amerikan Doları bozdurabilirsiniz. Şunu da belirteyim, Belgrad, gördüğüm kentler ortasında en çok döviz ofisine sahip olan yer olabilir. “Menjačnica”, Sırpça döviz ofisi demek, aklınızda olsun.

Belgrad’a Nasıl Gidilir?
Türkiye vatandaşlarının vizesiz gittiği ülkelerden biri olması nedeniyle Belgrad’a haftanın her günü Pegasus, THY ve Air Serbia ile seferler bulabilmeniz mümkün. Yakın ülkelerden tren ve otobüsle gelmek de mümkün. Belgrad Tren Garı’ndan batıda Budapeşte-Viyana’ya, güneyde Karadağ’ın başşehri Podgorica ve Adriyatik kıyısındaki Bar kentinde, doğuda da Sofya’ya ve aktarmalı olarak İstanbul’a kadar giden seferler bulunuyor. Otobüsle ise bütün komşu ülkelerden günlük seferler var. Mesela Podgorica’dan ve Üsküp’ten yaklaşık olarak 22-23 € karşılığında Belgrad otobüsleri bulabilirsiniz. Seyahat yaklaşık 7-8 saat sürüyor.

Belgrad’da Gezilebilecek Yerler
Yugoslavya Müzesi (Tito Mozolesi)
Belgrad’da görmeyi en çok istediğim yerlerin başında Yugoslavya Müzesi geliyordu. Fakat Mart ayında turist olmanın cilvelerinden birini burada yaşadım, müze tadilatlar nedeniyle en erken önümüzdeki Haziran’a kadar kapalı olacakmış. Müzenin biraz üstündeki bir bahçenin içinde yer alan Tito’nun anıt mezarı ise ziyarete açık. Burayı muhakkak atlamamanızı öneriyorum. Josip Broz Tito, bildiğiniz üzere eski Yugoslavya’nın 2. Dünya Savaşı sonrasından 1980’deki ölümüne kadar lideri olmuş kişilik. Her ne kadar kurduğu ülke sosyalist olsa da Sovyetlerin tesirine girmekten kaçınmış, hatta Stalin’le vaktinde bayağı bozuşmuş bir adam. 1961’de Belgrad’da toplanan Tarafsızlar Hareketi Toplantısı’nda Hindistan, Endonezya, Mısır ve Gana ile birlikte bir tarafsızlık paktı kurulmasına öncülük etmiş. Lakin birebir vakitte John F. Kennedy’den âlâ niyet ikramları almış, Kraliçe 2. Elizabeth’in ülkeyi ziyaretinde kendisini ağırlamış, öbür Doğu Bloğu ülkelerinin tersine Sovyet tesirinden olabildiğince kaçınmış. Lakin doğal ki sosyalist bir devletin alamet-i farikaları olan gelir adaletini sağlamak için ağır devletçi önlemler, 5 yıllık kalkınma planları, ağır sanayi ataklarını de uygulamış. Bu küçük ülkenin 1984’te Saraybosna’da Kış Olimpiyatları düzenlemiş olması kim ne derse desin büyük bir muvaffakiyettir bence. Bu nedenle Tito, ki kendisinin annesi Sloven, babası Hırvat’tır, bütün eski Yugoslav ülkelerinde genelde hayırla anılır. Ben şahsen Saraybosna’da kaldığım ve çok Müslüman bir sahibi olan hostelin duvarlarında Tito posterlerinin hala asılı olduğunu gördüm. Onun mevti, ülkedeki etnik dengeyi bozmuş, gerisinden gelen Slobodan Milošević üzere yöneticilerin etnik paklığa girişmesinin önünü açmıştı.

Neyse, işte bu Tito’nun ve 2013’te vefat eden eşi Jovanka’nın mozoleleri Çiçekler Meskeni (Kuća Cveća) diye de bilinen bu yerde bulunuyor. Mozolenin etrafında Tito’nun hayatına dair epey geniş bilgiler barındıran yazılar yer alıyor. Ayrıyeten 2 tane kusursuz koleksiyon var. Bir tanesi, Gençlik Koşusu’nda (Relay of Youth, Ştafeta mladosti) teslim edilen bayrakların yer aldığı koleksiyon. 1945’ten 1980’de Tito’nun vefatına kadar her yıl bu koşu yapılmış. Koşu, Tito’nun doğum yeri olan Hırvatistan-Slovenya sonundaki Kumrovec’ten başlayıp, bütün Yugoslav cumhuriyetlerinin makul kentlerini dolaştıktan sonra Tito’nun doğum günü 25 Mayıs’ta Belgrad’ın JNA Stadı’nda (Bugün Partizan Stadı) son bulan bir çeşit Olimpiyat meşalesi koşusu biçiminde organize ediliyormuş. Meşale gibisi bayrakların bulunduğu koleksiyonda yalnızca stadyumda Tito’ya teslim edilenler değil, Tito’ya verilmeyecek olsa da yapılıp gönderilmiş yüzlerce bayrak yer alıyor. Mektupların içinde bir de Tito’ya ileti yazılması adettenmiş. Koşu, Tito’nun vefatının akabinde 1988’e kadar sürmüş.

Diğeri ise Tito’nun bütün yurt içi seyahatlerini yaptığı, kendisi için özel tasarlanmış ‘mavi vagon’ koleksiyonu. 2. Elizabeth’i de bu trenle gezdirmiş. Trende kullanılan eşyalar, çay ve yemek ekipleri, kondüktörlerin ve çalışanların üniformaları üzere değişik hatıra eşyaları mevcut. Mozoleye giden yolda da o evrede Tito’ya armağan edilmiş heykellerin çevrelediği bir bahçenin içinden geçiliyor, bilginize. Bu ortada bu komplekse giriş 400 dinar.

Aynı cilveyi Sırbistan Ulusal Müzesi ve Sırbistan Tarihi Müzesi müzelerinde de yaşadım, ikisinde de ağır tadilat çalışmaları vardı. Yalnızca Sırbistan Tarihi Müzesi’nde açık 2 stant bulunuyordu, birinde Sırpların ulusal kahramanlarından, Osmanlı’ya karşı birinci büyük isyanı gerçekleştirmiş Karadjodje’nin hayatına dair bir stant, ikincisinde de ünlü bir Sırp fotoğrafçısının koleksiyonu bulunuyordu. Giriş fiyatı 200 Dinar.

Aslında Belgrad’a vakit zaman yağmurlu havayı saymazsak bile yanlış bir vakitte geldiğimi böylece anlamış oldum, bunlara karşın yeniden de kendimi 3 gün gezdirecek pek çok yer gördüm. Örneğin Sava Katedrali, dünyanın en büyük Ortodoks katedrallerinden biri. Sofya’daki bir başka ünlü Ortodoks kilisesi Aleksandr Nevski’den daha yüksek, lakin kapladığı alan daha küçük. Sırp Ortodoks Kilisesi’nin kurucusu Aziz Sava’ya adanan bu 70 metre yüksekliğindeki kilise 20. yüzyıl boyunca yapılmaya çalışılmış, fakat Tito evresinden sonra inşaatı başlayabilmiş ve 1989’da dış kısmı bitmiş. İç kısımda da inşaat, tadilat çalışmaları hala sürüyor. Buraya gelişinizi bir saat başına denk getirin ve haşmetli çan kulesinin kulakları sağır eden sesini dinleyin.

Nikola Tesla Müzesi
Sırpların en büyük ulusal kahramanlarından biri de hiç kuşkusuz Nikola Tesla. 100 Dinar’ın gerisine fotoğrafını basacak kadar değerlidir onlar için. Dünyada dahi bilimle, elektrikle falan hiç ilgisi olmayan beşerler tarafından tanınır. Bu yüzden Belgrad’da bir Nikola Tesla Müzesi’nin bulunması hiç sürpriz değil. Müzede Tesla’nın hayatına dair bilgiler, o meşhur şapkası üzere kimi ferdî eşyaları ve New York’ta öldükten yıllar sonra getirilmiş küllerinin bulunduğu küre sergileniyor.

Ayrıca istekli turistleri biraz olsun keyifli etmek için 10 dakikalık bir belgesel gösterimi ve akabinde interaktif bir formda Tesla Bobini deneyi de yapılıyor. Görülesi bir yer denebilir. Girişi 500 dinar.

Ivo Andrić Müzesi
Drina Nehri’ndeki Köprü romanını okuduysanız kesinlikle Ivo Andrić’i tanıyorsunuz demektir, tanıyorsanız da Sırpların edebiyattaki gururu olan Nobel ödüllü muharririn Belgrad’daki müzeye dönüştürülmüş meskenini görmeniz gerekiyor. Pionirski Parkı’nın kenarında yer alan müze meskeni dışarıdan fark etmek sıkıntı, kapısını çalıp içeriden kapının açılmasını bekliyorsunuz. 2. kattaki 3 oda bir salon konutta Andrić ömrünün uzun bir kısmını geçirmiş. Konuttaki oturma odası ve çalışma odasına neredeyse hiç dokunulmamış. Salonda ise Andrić’in hayatından birçok anı ve eşya, açıklamalarıyla birlikte sunuluyor. Elbette Andrić’in diğer lisanlara çevrilmiş kitapları ve kendi kütüphanesindeki birçok farklı lisandan orjinal klasik kitap da burada karşınıza çıkıyor. Birçok müzede olduğu üzere çok yardımsever bir görevli hanım bana Andrić’in hayatını kısaca anlatma nezaketini de gösterdi. Fiyat 200 Dinar.

Etnografya Müzesi
Etnografya müzesi, varsayım edileceği üzere Sırp kültürünü, bilhassa kırsal kısımdaki kültürü anlatma kaygısında bir yer. Ülkenin farklı kısımlarından köylülerin kıyafetlerinin sergilendiği giriş katı, Hırvatların çoğunlukta olduğu topraklardaki bir Sırp ailesinin uzun yıllara yayılan hikayesini, ailenin bağışladığı eşyalar aracılığıyla anlatan 2. katı ve kırsal kesimde kullanılan, tarım, hayvancılık, balıkçılık üzere faaliyetlerin araçları, konutlar üzere insanların günlük yaşayışlarını gösteren modüllerden oluşan 3. katıyla kötü sayılmayacak bir müze. Açıkçası imaj olarak Üsküp’teki Etnografya Müzesi’nden pek bir farkı yoktu, biraz daha büyüğü ve kapsamlısı diyebiliriz tahminen. Fiyat 200 Dinar.

Zemun ve Gardoş
Belgrad’ın müzeleri, çoğunlukla Sava Nehri’nin doğusuna toplanmış durumda. Batı tarafı ise birkaç bölgeye ayrılıyor. Novi Beograd (Yeni Belgrad) daha çok çağdaş yerleşim alanları, spor salonları, alışveriş ve iş merkezlerine evsahipliği yapıyor. Zemun ve Gardoş ise daha eski ve tarihi kısmı buraların.

Zemun tarafı, çok otantik, kent merkezine nazaran daha nostaljik bir hava sunuyor. Pazarlarda taze zerzevat meyve ve çok çeşitli atıştırmalık yemekler alabiliyorsunuz. Belgrad’ın çağdaş havasından biraz uzaklaşıp daha Balkan havasına geçmek isteyenler için bu taraf yeterli bir seçenek olabilir. Bilhassa Magistratski Meydanı etrafında… Zemun’un kuzey kısmında, Tuna’ya üstten bakan tepelerde de, yani Gardoş’ta da hoş görüntüler bulabilirsiniz. Burada bilhassa taştan Sibinjanin Janko sokağından bir üst çıkın, Gardoş Kulesi’ni görün. Bu hoş kulenin biraz uzak, lakin üzücü sayılmayacak bir Belgrad görünümü var.

Mezarlık sever bir insan olan bendeniz için bu manada hafif kısır bir seyahat oldu. Yalnızca Gardoş tarafında karşıma çıkan bir mezarlığa (Zemunsko groblje) gittim. Dikkatimi çekenler, haçtan fazla düz mermer mezar taşlarının çokluğu oldu. Tekrar aile kabristanı mantığı, komşu memleketlerden Bulgaristan ve Hırvatistan’daki üzere burada da yaygın.

Modern Sanat Müzesi
Nehrin batısında birkaç tane de müze var doğal. Bunların en dikkate bedel olanı, Çağdaş Sanat Müzesi. Bilhassa Çağdaş Sanat sevenlerine tavsiye ederim tablo, fotoğraf, heykel ve enstalasyon biçiminde birçok eser bulunuyor.

Skadarlija
Şehrin merkezi kısımlarından biri olan Skadarlija Caddesi ve etrafındaki öbür sokaklar, kentin bir vakitler bohem kesitinin takıldığı yermiş. Taş sokakları, hoş yerleriyle, pek bohemliği kalmasa da farklı havasıyla dikkat çekiyor. Çok büyük bir yer değil, ancak burada biraz dolanıp zevkinize nazaran bir restorana ya da bara oturmanızı öneririm. Sokağın alt tarafında, Saraybosna’dakinin birebiri bir sebil (Sebilj) de var, iki kenti görenlerin benzerliği fark etmemesi olanaksız.

Kalemegdan
Bizans periyodundan beri Sava ve Tuna ırmaklarının kesiştiği kısımda hakim bir pozisyonda yer alan Kalemegdan, yüzyıllar boyunca farklı güçlerin elinde kalmış, çok sayıda kıssaya tanıklık etmiş. Osmanlı’nın 1456 kuşatmasındaki başarılı kale savunması, hele Janos Hunyadi’nin kahramanlıklarına dair küçük bir anıt da bulunuyor. 1521’de Belgrad alındıktan sonra Osmanlı buraya birçok eklemeler yapmış, Sokullu Mehmet Paşa Çeşmesi üzere, daha sonra gelen Avusturya-Macaristan da o denli. İki ırmağın kesiştiği yere yakın Pobednik (Zafer kazanmış manasında) Anıtı ise Sırplar tarafından, nispeten yakın vakitte, 1928’de eklenmiş. Günümüzde de üst kısmının görüntüsü, alt kısmının ırmak kenarındaki keyifli yürüyüş yolu, kale ve yanındaki parkın kentin çağdaş merkezi Knez Mihailova’ya bitişik olmasıyla Kalemegdan, hiç elbet Belgrad’ın her formda görülecek yerlerinden.

Knez Mihailova ise Belgrad’ın İstiklal Caddesi’dir desek yanlış olmaz. Trafiğe kapalı bu caddenin iki yanında alışveriş merkezleri, çok sayıda yer ve dükkan bulunuyor, günün neredeyse her saati kalabalık oluyor. Burayla da ilgili fazla söyleyecek birşey yok sanırım, zati atlanacak cinsten bir yer değil.

Sinema Arşivi (Kinoteka)
Belgrad’ın en hoş sürprizi benim için Kinoteka’yı bulmak oldu. Çoklukla kentin turistik haritalarında potansiyel bir ziyaret yeri olarak göremiyorsunuz. Ben de Etnografya Müzesi’nden çıkınca karşımda buluvermeseydim hiç haberim olmazdı herhalde. Kinoteka, yani Yugoslavya Sinema Arşivi, ülkenin ve tüm dünyanın sinemalarını toplayan bir arşiv olmasının yanında, küçük bir müzesi de mevcut. Buradaki misyonlu arkadaş Radovan sağolsun, pek hoş gezdirdi, müzeyle ve Yugoslav sineması tarihiyle ilgili birçok şey anlattı. Müzede temel olarak sinema tarihiyle ilgili bir koleksiyon (ki burada birer adet Lumiere’lerin Sinematografı ve Edison’un Kinetoskop’u da var), Yugoslavya’nın en büyük aktörlerinden Ljubiša Samardžić’in bağışladığı ödül ve afiş koleksiyonu ile sanat tarihçisi Uglješa Rajčević’in geniş bir fotoğraf makinesi koleksiyonu halinde 3 kısım var. Ayrıyeten Geraldine Chaplin’in armağanı bir Şarlo şapkası ve bastonu var. Sırp kökenli Amerikalı Karl Malden ve yeniden Sırp kökenli Alman Ivan Petrovich’le de ilgili küçük stantlar bulunuyor. Giriş 150 Dinar.

Belgrad’da karşılaştığım tek aktif camii, Gospodar-Jevremova sokağının Kalemegdan’a yakın tarafındaki Bayraklı Camii (Bajrakli džamija). Merkeze yakın bir yer, burayı da bir görün bence. Ayrıyeten Studentski Park’a bitişik Pir Mustafa Türbesi’nin de bir önünden geçebilirsiniz.

Basketbol
Belgrad’da en süratli fark edeceğiniz şeylerden biri de basketbolun çok sevilmesi olacaktır. Okullarda, ayrıyeten yapılmış potalarda daima basket oynayan gençleri görebiliyorsunuz. Biraz durup çocukları seyredin derim, yeteneğiyle öne çıkan, attığı şutların birçoklarını sokan küçücük çocuklar bulacaksınız. Ben bir yerde 4-5 yaşlarındaki kızına sol eliyle top sürme çalıştıran bir babaya bile rastladım. Birçok eski Yugoslav ülkesi üzere Sırbistan’da da basketbolun çok sevildiğini biliyoruz, altyapılarının ne kadar sağlam olduğunu, nasıl daima yeni yıldızlar çıkarabildiklerini Belgrad sokaklarında rahatça görebiliyorsunuz.

Hazır Belgrad’a gelmişken bir basket maçı izlemeye çalışın derim. Ben izlediğim Kızılyıldız – Valencia Euroleague maçıyla ilgili bir yazı yazmıştım aslında.

Biz Sırpları, fırsat bulduklarında Boşnakları katletmiş bir memleket olarak biliyoruz medyadan. Doğrudur, Bosna’yı esasen biliyoruz, örneğin Hırvatistan’da da, bilhassa Sırp-Karadağ güçlerinin Dubrovnik kuşatmasıyla ilgili beğenilen olmayan şeyler anlatılıyor. Sırplar da alışılmış ki olaylara kendi açılarından bakıyorlar. Onlar için de savaşın son yıllarındaki ağır NATO bombardımanı akıllarından çıkmamış bir gerçek. Kosova’nın Sırp yoğunluğu olan bölgelerinde ölenlerin anısını hala yaşatmaya çalışıyorlar. Onlar da bu yüzden bombalanmış Savunma Bakanlığı ve Sırbistan Silahlı Kuvvetlerinin bombalanmış binaları olduğu biçimiyle bırakmışlar. Köprülerde, duvarlarda Ratko Mladić, Kosova Je Srbija (Kosova Sırbistan’dır), Fuck You NATO (bunu çevirmeme gerek yok sanırım) şekli yazılar var. İkramlık eşya dükkanlarında ulusal kahraman düzeyine yükselmiş Nikola Tesla ve Novak Djoković üzere isimlerin haricinde Slobodan Milošević hatta Vladimir Putin tişörtleri bile görebilirsiniz. Ukrayna’da Putin fotoğraflı tuvalet kağıtları sattıklarını hatırlıyorum, Sırplar olağan ki daha ‘Ortodoks’ bir bakış açısına sahip, memleketleri de Rusların desteklediği güçler tarafından bölünmüş değil.

Siyaseti bir kenara bırakırsak, ki gezen insanların bırakması lazım, Belgrad pek hoş, keyifli, standart bir gezginin aradığı her şeye sahip ve Türkiye’den gelmesi, ziyaret etmesi kolay bir kent olarak hafızamdaki yerini aldı.

İletişim

Bu yazıyla ve öbür yazılarımla ilgili her türlü sorunuzu, yazıların altına yorum yaparak bana iletebilirsiniz.