Makedonya – Üsküp’te Gezilecek Yerler

Son güncelleme tarihi: 27 Ocak 2019

Avrupa’nın tıpkı Saraybosna üzere ziyadesiyle Osmanlı tesirini üzerinde taşıyan kentlerinden biri Üsküp. Gittiğinizde fazla yabancılık çekmeyeceğiniz, birçok kişinin az yahut çok Türkçe de konuşabildiği bir yer burası. Makedonya’nın, ya da resmi ismiyle Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya’nın en büyük, en kıymetli kenti. Türkiye vatandaşlarından vize istememesi ve bol ölçüde ulaşım aracının bulunması da burayı ziyaret etmeyi daha imkanlı kılıyor. Lakin Üsküp çok büyük bir kent olmadığından 2 gün içinde görülesi her yerini ziyaret etmeniz mümkün.

Üsküp’e nasıl gidilir?

Üsküp’e Türkiye’den giden otobüsler bulunsa da AB ülkesi Bulgaristan’dan geçtiği için Schengen vizeniz olmadan oraları geçmeniz pek mümkün değil. Bu nedenle İstanbul’dan kalkan uçaklar tek mantıklı seçenek üzere görünüyor. Esasen 1 saat 10 dakika sürdü seyahatimiz. Başka eski Yugoslav ülkelerinden, Arnavutluk’tan ve Almanya üzere Batı Avrupa ülkelerinden de buraya otobüsler bulunuyor.

Üsküp Büyük İskender Havaalanı çok büyük değil. Havaalanı denetimlerinde sıkı davranıldığına dair yazılar okuduğum için üzerimde biraz tedirginlik vardı, gerçekten Balkan cinsimin geri kalanında tam olarak nereye gideceğim muhakkak değildi indiğimde. Pasaport memuru bana kaç gün kalacağımı sordu, toplam seyahat süremi söyledim. Kalacak yere dair birşey sormadı. Bir de İstanbul’a hangi havaalanından döneceğimi sordu. Tekrar Üsküp’ten döneceğimi söylediğimde öteki bir soru sormadan mührü vurup pasaportumu geri verdi. Ancak hiçbir rezervasyon evrakıma bakmadı. Diğer bir havaalanından dönecek olsaydım ne olacağını hiç bilemiyorum. Tekrar de havayolu şirketletinin Üsküp bileti aldığınızda dönüşü de oradan zarurî kılmalarının nedenini anlamış oldum.

Havaalanındaki istişarede çalışan hoş bir hanımefendi, kent haritası sorunca kendilerinde olmadığını, merkezden almam gerektiğini söyledi. Para bozdurmak için ofis sorduğumda ise açık yüreklilkle havaalanında çok düşük oranla bozduklarını söyleyip onu da merkezde halletmemi tavsiye etti. Shuttle otobüsü Euro da kabul ediyormuş. Bana 3.5 € olduğunu söyledi fiyatın. Ben de buna güvenerek para bozdurmadım ve sürücüye Euro uzattım. Sürücü evvel almayacakmış üzere tutumlar takındı, sonra 4 € isteyince itiraz etmedim. Halbuki Makedonya Dinarı olarak öderseniz 180 MKD, yani 3 €. Verdiğim 5 € karşılığında 60 Dinar (1 €) para üstü aldım. Otobüs 20 dakikada kent merkezine varıyor.

Üsküp Havaalanından kent merkezine gelmek için taksi ya da Manora ve Vardar Ekspres firmalarının çalıştırdığı otobüsler kullanılıyor. Taksi fiyatı 20 €. Yalnızca kent merkezine değil, Makedonya’nın her yerine, hatta Kosova’da Priştine üzere yerlere kadar gidiyorlar, hepsinin farklı fiyatları var olağan. 3-4 kişilik kümeler ya da ivedisi olanlar için mantıklı olabilir. Ben biraz daha bekleyip 3.5’tan 4 €’luk otobüse bindim.

Not: Ben ziyaret ettiğimde (Mart 2018) 1 Türk Lirası yaklaşık 13 Makedonya Dinarı (MKD) kıymetindeydi. 1 € ise 60 MKD ediyor.

Üsküp’te gezilecek yerler

Üsküp çok büyük bir kent değil ve gezilecek yerleri genelde küçük bir alana sıkışmış durumda. Bu ‘küçük’ alan dediğim yer, Taşköprü’nün kuzeyindeki eski kent merkezi ve birkaç müzeyle güneyindeki meydanlar ve bol ölçüde heykellerden oluşuyor diyebiliriz. Lakin öncelikle bence Üsküp’e gelenlerin kesinlikle ziyaret etmesi gerektiğini düşündüğüm yerin, Matka Kanyonu’nun ismini anayım. Üsküp’e otobüsle yaklaşık 1 saat uzaklıktaki Matka’ya yaptığım seyahat ve orada yaşadıklarımı anlattığım Matka Kanyonu yazısını da incelemenizi öneririm.

Hazır kent merkezinde olmayan yerlerden başlamışken, Sredno Vodna’daki Milenyum Haçı’nı (Millenium Cross, Milleniumski Krst) da anlatayım. Makedonya topraklarında Hıristiyan varlığının 2000. yılı onuruna, kente üstten bakan tepenin zirvesine metalden yapılmış, geceleri ışıklandırılıyor ve kentin birçok yerinden görülebiliyor. Nihayetinde kent merkezinin rakımı 250 metre civarı, yarım saat civarında süren otobüsle ulaştığınız Sredno Vodno’dan bir de 7-8 dakikalık teleferikle varılan dorukta ise 1000 metreyi geçiyor.

Buraya varmanın en mantıklı yolu belediye otobüsüne binmek. Belediye otobüslerini Skopska kartıyla kullanabiliyorsunuz. Kartla birlikte 2 biniş kredisi almak için 150 MKD ödedim. 25 numaralı otobüs buraya gidiyor. Otobüs, Üsküp’ün otobüs ve tren garlarının da bulunduğu, ayrıyeten belediye otobüslerinin merkezi pozisyonundaki Transporten Centar ve kentin en merkezi yeri Makedonya Meydanı’ndan geçiyor (Üsküp’ün otobüslerinin büyük bir kısmı da Londra’daki iki katlı otobüslerden bu arada). Otobüsün tek binişi 35 MKD. Kartı Transporten Centar’dan alabilirsiniz.

Otobüs kent merkezinden çıkıp dağlara yanlışsız daima zigzaglar çizen ve tırmanılan bir yoldan geçerek 40 dakikada falan Sredno Vodno’ya varıyor. Merkezden kalkan son otobüs 15.30 civarı, ona nazaran fazla geç kalmayın. Son durakta asıl doruğa çıkan teleferiğe binmeniz gerekiyor. Bu son otobüsle geldiğinizde aslında teleferiğin son çıkış saatine yaklaşmış olduğunuzdan fazla oyalanmayın. Teleferik bileti, çıkış ve iniş dahil 100 MKD. Tepeden geri iniş için ise 16.30’u geçirmemeniz gerekiyor.

Zirvede bu heybetli haça yakından bakabileceğiniz üzere Üsküp kentinin ve zirvenin arkasında kalan yeşillik köylerin hoş görüntülerine erişebilme imkanınız oluyor. Hoş yürüyüş ve koşu parkurları da var. Kent merkezinden sıkıldığınızda buraya çıkmanızı öneririm. Son dönüş otobüsü 17.30’da. Her ne kadar kent görüş alanınızda olsa da ara kısa değil, ‘yürüyerek inerim ben’ diyenlere otobüsün dönüş yolundan ayrılmamalarını şiddetle tavsiye ederim. Benim üzere dümdüz ormana dalarsanız üstünüz başınız çizik içinde kalır, kıyafetleriniz yırtık pırtık olur. Yapmayın.

Üsküp Old Town, mescitler, dükkanlar, pazarlar

Üsküp denince akla gelen birinci imaj Taş Köprü oluyor. Birinci olarak Bizans evresinde inşa edilen, günümüzdeki halini 15. yüzyılda Fatih Sultan Mehmet vaktinde alan köprü, Osmanlı’nın Balkanlar’da yaptığı birçok köprü üzere epey hoş ve günümüze dek çeşitli bakım çalışmalarıyla birlikte ayakta kalmaya devam etmiş.

Köprünün çabucak üstünde, kuzey-doğu tarafta eski Türk Çarşısı bulunuyor. Saraybosna’daki Başçarşı’ya benziyor, lakin daha büyük ve orjinal halini daha yeterli korumuş üzere. Benim üzere Türkiye’den gelmiş beşerler için rastgele bir Anadolu kentinin çarşısından çok farklı bir yer değil natürel. Burada dükkanların isimleri çoklukla Türkçe, konuştuğunuz birçok kişi Türkçe biliyor. Çok sayıda mescidi, dar sokakları, pek kullanılıyor üzere görünmeyen hanlarıyla kendinizi hiç de Türkiye dışındaymış üzere hissetmeyeceğiniz bir bölge burası. Ayrıyeten çeşmelerinden boş şişenize su doldurup içebilirsiniz, suyu pek yeterli.

Çarşının köprüye yakın girişinden girip üst yanlışsız yürüyerek ulaştığınız çıkışında -Ankara’yı bilenler için söyleyeyim- Maltepe Pazarı’nın 15 yıl evvelki halinden farksız bir pazar var, teypler, kocaman kasetçalarlar CD’ler aklınıza gelebilecek fakat artık geride bıraktığınız her türlü ıvır zıvırı bulabilirsiniz. Sattıkları CD’ler de Adnan Şenses, İbrahim Tatlıses üzere bireylere ilişkin. Alışveriş yapmak için olmasa da sadece görmek için bile gidin derim, vakitte bir seyahat yapın.

‘Old town’ kısmına ve Vardar Nehri’ne üstten bakan Kale (orijinal adı da böyle) 1500 yıllık bir tarihe sahip. Her ne kadar içinde fazla birşey kalmamış olsa da hoş kent görünümü görmek gidilmeli.

Üsküp çok fazla müzeye sahip değil. Var olanlarda da Makedonya resmi tarihine ağır bir halde maruz kalıyorsunuz. Ben bu çeşit müzelerden 2 adedine gittim. Biri Makedon Uğraşı ve Bağımsızlık Müzesi (Museum of Macedonian Struggle for Statehood and Independence), Taş Köprü’ye çok yakın ve benim gitmediği lakin merak edenlerin gidebileceği Makedon Musevileri Soykırım Müzesi’nin yanında: Giriş 300 MKD. Müzeyi yalnızca rehberler eşliğinde gezmenize müsaade veriliyor, çok kalabalık olmadığı için de tek başınıza olsanız bile size 1 tane rehber atayabiliyorlar. Burada rehberler Makedonlar’ın 19. yüzyılın ortalarında Osmanlı’ya isyan ederek başladıkları bağımsızlık uğraşı, 1878’de 10 gün boyunca kurtardıkları Kumanovo’da kurdukları Kumanovo Cumhuriyeti’nden, ortalarında Atatürk’ün de bulunduğu Jöntürk’lerle işbirliği yapışlarından bahsediyorlar. Jöntürkler’le yaptıkları pazarlıklarda bağımsızlık değil, Osmanlı bünyesinde federal bir özerklik istediklerini belirtti rehberimiz. Ülke tarihinde yer etmiş birçok değerli olay ve figürün tablo ve balmumu heykelleri de var (ne yazık ki fotoğraf çekimine müsaade verilmiyor). Atatürk ve ‘ilk aşkı’ Eleni Karinte’nin de dahil olmak üzere çok sayıda balmumu heykel bulunuyor. Sonrasında da 1. Dünya Savaşı’nda tarihi olarak ‘Makedon’ toprağı olan Selanik’i Yunanlılara, diğer kimi yerleri de Bulgaristan’a ve Arnavutluk’a kaybedişlerinden bahsediyorlar. Sonrasında da Yugoslavya ve Tito yıllarındaki sıkıntılardan, çalışma kamplarından, öldürülen rejim muhaliflerinden bahsedilen kısımlar bulunuyor. Epey emek harcanmış bir müze olduğunu söyleyebiliriz, görmenizi öneririm.

Bu müzenin tamamlayıcısı nitelikte olduğunu söyleyebileceğimiz Makedonya Ulusal Müzesi ise tarihi kent merkezinin içinde yer alıyor. Burada da tarihî olarak Makedonya coğrafyası içinde kalan ve Yunanistan’la Makedonya ortasında hala bir sorun teşkil etmeye devam eden Selanik civarındaki bölgedeki Makedon nüfusunun 20. yüzyılda yaşadıkları, 2. Dünya Savaşı sırasında Mihver devletlerine karşı uğraşları, savaştan sonra da oradan göç eden insanları hayatları geniş bir stantta veriliyor. Bunun dışında tipik bir etnografik müze olarak yöresel kıyafetler, konutlar ve kırsal ömür stilinin sembolize edildiği kısımlar yer alıyor. Açıkçası Belgrad’da gördüğüm Etnografya Müzesi’ne çok çok benziyordu. Giriş 100 MKD.

Müze niteliğinde bir diğer yer de Rahibe Teresa anısına yapılmış konut. Rahibenin vaftiz edildiği kilisenin yerine yapılmış, 3 katlı bir bina. Girişi fiyatsız. Burada Nobel ödüllü Rahibe’nin doğumundan vefatına kadar yaptıklarıyla ilgili bilgi edinebilir, bilhassa kendisiyle özdeşleştirdiğim mavi beyaz sarisi üzere birçok ferdî eşyasını görebilirsiniz. Küçük lakin görülesi bir yer bence.

Rahibe Teresa müzesi hariç saydığım yerlerin tamamı Taş Köprü’nün kuzey-doğu istikametinde kalıyor. Güney-batı tarafında kentin biraz daha çağdaş kısımları yer alıyor. Kentin merkezi, Makedonya Meydanı Taş Köprü’nün başka taraftaki bitiminde başlıyor. Geniş meydanın ortasında devasa bir heykel var, “At Üzerindeki Savaşçı”. 40 metrelik kuralın üzerinde 15 metrelik bir heykel yapılmış, fazla büyük. Kimi sembolize ettiği son derece bariz olmasına karşın Yunanistan’la malum problemlerden ötürü resmi ismi ‘Büyük İskender’ olamıyor.

Üsküp’ün çehresini değiştirmek maksadıyla ‘Skopje 2014’ isimli bir proje kapsamında bu heykel üzere birçok heykel Makedonya Meydanı’na ve kentin birçok yerine serpiştirilmiş. Çeşitli binalar, müzeler yenilenmiş, kentin bilhassa merkezi kısımlarının çehresi bayağı değişmiş. Açıkçası ünite alanda bu kadar yüksek heykel yoğunluğu olan, hem de heykellerin son derece heybetli olduğu diğer bir kent gördüğümü hatırlamıyorum. Alışılmış ki mecnun üzere para harcanmış, bence çok gerek yokmuş bunlara, zira Üsküp’ü genel olarak ‘modern’ yahut turistik bir imgeye kavuşturacak ataklar olmamış bence bunlar. Eğreti durmuş ve kentin geri kalanı dökülürken bu kadar yüksek maliyetli işlere girişmeyi de kendi adıma gerçek bulmuyorum. Esasen proje durdurulmuş ve heykellerden kimilerinin sökülmesi gündemdeymiş, ‘Büyük İskender ‘dahil.

Evet, kentin geri kalanı dökülüyor. Birkaç tane AVM dışında pek köhne binalar bulunuyor merkezin hafif dışında. Sokaklarda dolaşırken tesadüfen bir pazar yerine rastladım. Bölge ülkelerinde çok gördüğüm tipten, meyve zerzevat ve öteki birçok günlük eşyanın satıldığı bir pazar. Bu cins pazarların dışında meskende kendi kullanmadıkları eşyaları satmaya çalışan yaşlı beşerler bulunur. Üsküp’te de çokça gördüm. İnsanların orada çatal, tabak, eski püskü televizyon kumandaları, kanepe yayı, hatta dümdüz civata sattıklarını falan gördüm. Bu türlü bir ortamda milyonlarca Euro gömüp milliyetçilik hislerini okşayacak, onu da ülkedeki bilhassa Arnavut kökenli azınlığı hiçe sayarak yapacak bir hareket, her ne kadar Avrupa’da yer alsa da 3. Dünya Ülkesi başıyla yönetilen bir ülkede olurdu.

Bütün bunlara karşın Üsküp, ucuza farklı bir ülke görmek isteyenler, vizeyle uğraşmadan kısa boşlukları değerlendirmeye çalışanlar için bir seçenek oluşturuyor.

İletişim

Bu yazıyla ve öbür yazılarımla ilgili her türlü sorunuzu, yazıların altına yorum yaparak bana iletebilirsiniz.