Kişinev’de gezilecek yerler

Son güncelleme tarihi: 4 Temmuz 2022

Elimden geldiğince evvelce gittiğim bir yere tekrar gitmeme huyum olduğunu daima söylüyorum, lakin pandemi periyodunda bu prensibe sadık kalmanın ne kadar sıkıntı olduğunu söylemeden geçemeyeceğim.

Plan yapmanın bu kadar sıkıntı olduğu bir ortamda bir de bu kritere uymayan ülke bulmak benim için zorlayıcı oldu. Lakin yakın coğrafyada gitmediğim ülkelerden biri olan Moldova’ya nispeten ucuz biletler bulunca seçim yapmam kolaylaştı. Ne var ki pandemi periyodunda seyahat organize etmenin zorluklarını anlattığım yazıda da dediğim üzere, uçuşlar sıklıkla iptal edilirken bu planı gerçekleştirebilmem için bayağı emek harcamam ve sabır göstermem gerekti.

Ama bunlar yazının konusu değil. Binbir karşıtlığa karşın gezip görmeyi başardığım Moldova’nın başşehri Kişinev’de gezip gördüğüm yerlere ait bu yazıda gereksiz ayrıntılardan kaçınmaya çalışacağım. Evvel kısaca ülke hakkında kimi bilgiler vermek isterim.

İçindekiler

• Moldova hakkında özet bilgi
• Kişinev nasıl bir yer?
• Kişinev’e nasıl gidilir?
• Kişinev’de gezilecek yerler
• Son sözler

Moldova hakkında özet bilgi

Moldova eski Sovyet Cumhuriyetlerinden bir tanesi. Ve tıpkı başka eski Sovyet ülkelerinin büyük kısmında olduğu üzere Sovyet tesirinden pek kurtulabilmiş bir yer değil. Her ne kadar Baltık ülkeleri Litvanya, Letonya ve Estonya üzere coğrafik olarak Avrupa’nın içinde saymak mümkün olsa da, buralardan 3 tane önemli farkı var:

1. Moldova AB üyesi değil.

2. Moldova’da değerli ölçüde Rus kökenli bir nüfus yaşıyor, bu şahıslar birçok manada Rusya Federasyonu’na bağlı.

3. Moldova hudutları içinde hiç kimsenin resmen tanımadığı, fakat de facto olarak 30 yıla yakın müddettir varlığını sürdüren, Rus kökenlilerin yaşayıp yönetim ettiği bir Transdinyester (Prednostrovie) Cumhuriyeti bulunuyor.

Bütün bu nedenlerden dolayı Moldova’nın AB üyesi olması epeyce sıkıntı. Lakin vatandaşları özgür deveran kurallarından -en azından 2022 sonuna dek- yararlanabiliyor.

Ülkedeki seçimlerde Rus yanlıları ile AB yanlıları daima bir uğraş halindeler. Fakat bu ortada kalmışlık, ülkenin son derece yoksul ve gelişmemiş halinin en büyük nedenlerinden biri diyebiliriz. Alışılmış ki ülkede gelişmiş bir sanayi kolunun pek bulunmaması, istihdamın düşük olmasına ve genç nüfusun direkt Batı’ya kaçabilmek için yollar aramasının asıl nedeni. Tekrar de son vakitlerde yapılan değişiklikler, burayı biraz daha turist dostu bir yer haline getirdi, her ne kadar hala almaları gereken çok yol olsa da.

Öte yandan, 11 Temmuz 2021’de yapılan meclis seçimini AB yanlısı lider Maia Sandu’nun kazanmasıyla önümüzdeki yıllarda Avrupa’ya daha fazla yakınlaşma, bir ihtimal Ruslarla daha çok sürtüşme yaşanacak üzere görünüyor.

Ülkede çoğunluk Romence konuşsa da Rusça da epeyce yaygın halde konuşuluyor. İngilizce’yi yerlerde kullanabilirsiniz, fakat bilhassa müzelerde İngilizce bilen beşerle karşılaşmakta zorlanacaksınız.

Kişinev nasıl bir yer?

Kişinev Avrupa kıtasındaki en düşük profilli başkentlerden biri diyebilirim. Küçük, az gelişmiş, Sovyetik mimariye mensup köhne devasa blokların kentin çabucak dışında kendilerini gösterdiğini gördüm. Merkezde ortalara serpiştirilmiş çağdaş binalar ve artık terkedilmiş, harabeye dönmüş daha az katlı binaların birleştiği bir kent. Toplu taşıma çok büyük oranda troleybüslerle sağlanıyor, kentin neredeyse her caddesinin doruğunda troleybüsler için kablolar ve onların direkleri görüş alanınıza giriyor. Toplu taşıma fiyatları araçta nakit olarak toplanıyor, içeride dolaşan görevlilere 2 lei verip biletinizi alıyorsunuz.

Sokaklarda dolaşmak genelde inançlı, yeniden de otobüs duraklarında evsizlerle bazen karşılaşabiliyorsunuz. Gerek merkezinde, gerekse biraz daha kenar mahallelerinde huzursuz olunacak bir durumla karşılaşmadım.

Ülkenin para ünitesi Moldova Leyi (MDL), kent içinde adım başı döviz ofisi bulunduğundan para bozdurma konusunda rastgele bir külfet yaşanmıyor. Hatta havaalanındaki döviz ofisinde bile kazık oranların bulunmadığını hatırlatayım.

Kişinev’e nasıl gidilir?

Her ne kadar Türkiye vatandaşlarının pasaport olmadan, nüfus cüzdanıyla seyahat edebildiği bir yer olsa da Moldova, tıpkı durumdaki bir Ukrayna kadar revaçta olamadı hiçbir vakit. Bunun nedeni, Ukrayna’nın Moldova’dan çok daha büyük ve görülesi bir ülke olmasının yanında, Türkiye’den yalnızca THY ve Air Moldova üzere iki ülkenin bayrak taşıyıcı şirketlerinin buraya direkt seferler sunmasıydı. Lakin yakın vakit evvel FlyOne ve HiSky şirketlerinin İstanbul’dan, Pegasus’un da Antalya’dan direkt uçuşlara başlaması, seçenekleri artırdı ve nispeten daha makul fiyatlara Moldova’ya ulaşım imkanı verdi. Tekrar de bir Ukrayna kadar ucuz seçenekler hala pek yok.

Bunlar haricinde, Türkiye’den nüfus cüzdanıyla gidilebilen bir öbür ülke olan Ukrayna’dan karayoluyla ulaşımın da mümkün olduğunu belirteyim. Lakin Moldova sonuna çok yakın Odesa’dan kalkan otobüsler Tiraspol, yani hiçkimsenin tanımadığı Transdinyester (Pridnestrovie) Cumhuriyeti üzerinden geçtiği için, girişte pasaportunuza Moldova mührü vurdurmaya çalışın. Evet, Ukrayna çıkışında bu türlü tuhaf bir imkan verildiğini okudum.

Böyle gereksiz işlerle uğraşmak istemiyorsanız Kişinev’e havayoluyla gelmenizi öneririm.

Ön not, ben ziyaret ettiğim sırada (Haziran 2021) 1 Moldova Leyi (MDL) yaklaşık 50 kuruşa eşitti, hesaplarınızı buna nazaran yapabilirsiniz.

Kişinev Havaalanından kent merkezine nasıl gidilir?

Havaalanına inip biraz da para bozdurduktan sonra merkeze gitmenin en süratli yolu taksi tutmak üzere gözükse de toplu taşıma seçeneği çok daha ucuz ve pratik. Terminalden çıktıktan sonra sizi taksi sürücüleri karşılıyor her yerde olduğu üzere, ancak biraz etrafınıza bakınca kolaylıkla görebileceğiniz otobüs durağından, 30 numaralı troleybüse binerek trafik durumuna nazaran 30-40 dakika içinde kent merkezine, Ștefan cel Mare Bulvarı’na kadar gidebilirsiniz. Kalkış saatlerini duraktaki çizelgede görebilirsiniz, yaklaşık yarım saatte bir otobüs geliyor. Şayet yer kaplayan büyük bir bavulunuz yoksa otobüs fiyatı 2 lei, bagaj durumunuza nazaran ekstra 1 lei daha alabiliyorlar.

Bunun haricinde, her ne kadar ben göremesem de 165 numaralı dolmuşların da sefer yaptığını duydum.

Kişinev’de gezilecek yerler

Kişinev öteki Avrupa kentleriyle karşılaştırıldığında (Moldova’yı Avrupa’dan saymak ne kadar gerçek bilmiyorum lakin AB’ye girebilmek için çok uğraşıyorlar) çok küçük ve de turistik noktası pek az bir kent. Bu yüzden 1 gün içinde görmeniz gereken her yeri görebilir, 2 günde kendinizden emin bir halde kentten ayrılabilirsiniz. Transdinyester’i farklı tutuyorum, buraya gitme niyetiniz varsa en az 1 günü buraya ayırmanız lazım.

Moldova Ulusal Müzesi

Kişinev’in en değerli müzesinin ulusal müze olduğunu söyleyebilirim. Müzede, ülkede keşfedilen arkeolojik kalıntıların yanında 20. yüzyılda Moldova hudutları içinde yetişmiş değerli sanatçı ve bilim insanlarının anılarının sergilendiği güzel bir oda bulunuyordu. Bodrum katta ise, -diğer birçok eski Sovyet ülkesinde olduğu gibi- Sovyet baskısıyla Gulag’lara sürgüne gönderilmiş şahısların yaşadığı zorlukları anlatan, birçok çalışma kampı eşyası ve anısının sergilendiği bir kısım bulunuyordu. Ayrıyeten, Moskova’ya gittiğimde ziyaret ettiğim Zafer Müzesi’ndekilerinin gibisi devasa dioramada Yaş-Kişinev cephesinden etkileyici bir canlandırma da bulunuyordu. Fakat ülkenin Sovyet geçmişine ve bilhassa ülkenin bağımsızlığını kazandığı periyoda dair daha fazlasını görememek hayal kırıklığı oldu diyebilirim. Benzerlerinde gördüğüm üzere, ajitasyonun tepe yaptığını gözlemledim. Yeniden de müzenin geniş ve hoş bir bahçesi vardı ve burayı bir lapidarium‘a çevirmişler, Moldova sonları içinde bulunmuş taş anıtlar burada sergileniyordu.

Müzenin süreksiz standında bir Karadeniz haritaları koleksiyonu bulunuyordu, Piri Reis’in haritası da vardı. Fakat elbette Avrupa’daki muadilleriyle karşılaştırıldığında zayıf kaldığını söylemem gerek.

Buraya giriş fiyatı 10 MDL, fotoğraf çekimi için de ekstra 15 MDL ödemeniz gerekiyor. İçeri girmeseniz bile bahsettiğim bahçesini ve girişteki Romus & Romulus heykelini görmenizi öneririm. Lakin Kişinev’de fazla bir müze seçeneği olmadığından Ulusal Müze’ye vakit ayırmanızı tavsiye ediyorum.

Moldova Hoş Sanatlar Müzesi

Moldova’nın çok geniş diyemeyeceğimiz sanat tarihine ilişkin eserler bu müzede sergileniyor. Müze dediysem, yeniden Ulusal Müze üzere hoş bir binada bulunmasından dolayı, yeni evli çiftlerin sanatsal bilgilerini artırmaktan çok düğün anısı olarak fotoğraf çektirdiği bir yer olarak aklımda yer etti.

Müzede Besarabya topraklarında yetişmiş isimlerin yapıtlarının yanında küçük bir Avrupa koleksiyonu da yer alıyor. Ayrıyeten giriş katındaki süreksiz stantta, Moldovalı seramik sanatkarı Vlad Bolboceanu’nun yapıtları sergileniyordu, öbür ünlü Moldovalı heykeltıraşların yapıtları de vardı, genel olarak hoşuma gitti müzenin bu kısmı. Bir öteki odada ise Pavel Șillingovski’nin Ermenistan başta olmak üzere eski Rus İmparatorluğu coğrafyasında yaptığı seyahatlerde yaptığı fotoğrafların hoş bir seçkisi var, sanatsal kalitesinden çok o toprakların 20. yüzyılın başındaki panoramasına odaklanmanızı önereceğim.

Tıpkı Ulusal Müze üzere buraya da giriş fiyatı ile fotoğraf çekim müsaadesi 10+15= 25 MDL.

Kişinev Kent Müzesi

Kişinev Kent Müzesi’nde de maalesef İngilizce açıklamalar bulunmuyor. Lakin burayı yalnızca görünümü için bile görmek gerektiğini düşünüyorum. Hakikaten bu müze, çok farklı bir gayeyle inşa edilmiş bir yapının içinde yer alıyor. 19. yüzyılın sonlarında su kulesi olarak inşa edilen bu kule, şu anda Kişinev Kent Müzesi’ne mesken sahipliği yapıyor. Sergilenen obje ve evrakların, birinci başlarda Rusça, sonra Romence, SSCB devriyle yine Rusça’ya döndüğünü görmemiz bile aslında kentin tarihine dair birşeyler anlatıyor. Kitaplar, gazeteler, kıyafetler, paralar, tiyatro biletleri ve daha birçok hatıra, döner bir merdivenle çıkılan birinci 4 katta sergileniyor. 6. ve son katta ise küçük bir fotoğraf standıyla birlikte kulenin teras kısmı yer alıyor. Buradan hem Kişinev kent merkezinin hem de yakındaki Valea Morilor Parkı’nın hoş fotoğraflarını çekebilirsiniz.

22 metre uzunluğundaki bu kule-müzeye giriş fiyatı 10 MDL.

Puşkin Konutu Müzesi

Rus dünyasının en büyük şairlerinden biri olarak kabul edilen Aleksandr Puşkin’in kısa fakat fırtınalı hayatı boyunca yolunun düştüğü duraklardan biri de Kişinev olmuş. Sürgün olarak geldiği kentte birkaç yılını geçiren Puşkin’in konuk olduğu, tüccar Ivan Naumov’un konutu bugün bir müzeye çevrilmiş vaziyette.

Puşkin’in 1820’de gelip yaklaşık 3 yıl yaşadığı meskende hem edebi çalışmalarını sürdürdüğünü, hem Mason cemaatine katıldığını, hem Yunan bağımsızlık hareketine verdiği takviyesi, hem de orada tanıştığı çingene kızı Zemfira’ya aşkını anlatan eserler sergileniyor. Puşkin’in asıl odasının bulunduğu kısmı, yapılan çalışmalardan dolayı kapalıydı.

Birkaç odadan oluşan tek katlı mesken ve bahçesi, Anton Pann Caddesi’nde bulunuyor. İçinde hiçbir İngilizce açıklama – ve İngilizce konuşan insan – bulunmuyor. Yalnızca girilen odaların açıklamalarını İngilizce olarak yapan bir belge elinize tutuşturuluyor misyonlu ablalar tarafından. Yeniden de 1820’li yılların eşyalarını ve ömrünü yansıtan ortamı, Puşkin’in orada bulunduğu devirde yaptıklarını anlatan açıklamalar ve portrelerle Puşkin Müzesi sizi vakitte kısa bir seyahate çıkarıyor dersem abartmış olmam.

Ștefan cel Mare Bulvarı

Kişinev kentinin kalbi diyebileceğimiz bu bulvar, ismini Moldova Romenlerinin en büyük kahramanından alıyor. Bu geniş bulvarda birçok devlet binası ve anıt yer alıyor. Ayrıyeten bu cadde üzerinde ve etrafında takılabileceğiniz çok sayıda restoran ve yer yer alıyor.

Birazdan bahsedeceğim Katedral Parkı’nın içinde yer alan, 1846’da yapılmış Zafer Takı, Paris’teki ceddinin hayli küçük bir kopyası üzere. Karşısında da Moldova Hükumet Binası, Moldova Parlamentosu, Mihai Eminescu Devlet Tiyatrosu, Opera binası, bakanlıklar ve daha pek çok değerli yapı yer alıyor.

Bu kısımda bir Eugen Tabiat Caddesi’nden bahsedeyim. Burası Katedral Parkı’nın aşağısına yanlışsız inen trafiğe kapalı bir cadde. Şimdi çok fazla yer olmasa da ileride Kişinev’in bir çeşit İstiklal Caddesi olabilmesi için efor harcandığını düşünüyorum. Birkaç tane heykel, Kino bile çalan sokak müzikçileri ve sayılı yer var şimdilik. Kişinev standartlarının üstünde denebilecek yerlerin olduğu bu caddenin ileride son derece piyasa bir yer olacağını kestirim etmek sıkıntı değil, her ne kadar şimdilik fazla bir olayı olmadığı açıkça görülse de.

Parklar ve parklar

Kişinev turistik birçok hususta zayıf bir kent olarak kıymetlendirilebilir, lakin parklarının katiyen çok hoş ve gezilesi olduğunu söyleyebilirim. Tahminen de gelişmemişliğin hoş bir yan tesiri olarak kıymetlendirebiliriz bu durumu. Pek yüksek ağaçların, yapay göletlerin, yürüyüş ve koşu için uygun yolların bulunduğu bu parklar, Kişinev sakinleri için kaliteli vakit geçirilecek yerler oluşturuyor.

Şehrin merkezinde çapraz formda karşılıklı bulunan 2 parkla başlamak lazım, biri içinde “İsa’nın Doğuşu” yani Nativity ismini taşıyan merkez katedralin bulunduğu “Katedral Parkı“, oburu ise yolun karşısındaki “Ștefan cel Mare” Parkı. Merkezde olmasına karşın pek hoş ağaçların kapladığı bu iki parkta dinlenebilir, kent sakinlerinin günlük ömrüne tanıklık edebilir, ayrıyeten fiyatsız internet ağından yararlanabilirsiniz.

Ștefan cel Mare Parkı hem girişindeki Büyük Ștefan heykeli, hem de park içinde yer alan öbür kıymetli Romen-Moldovalıların heykelleriyle Katedral Parkı’ndan bir ölçü farklı kıymetlendirilebilir. Buraya Alley of Classics deniyor, kentteki pek çok caddeye ismini vermiş bireylerin büstlerini görebilirsiniz.

Bunlar dışında, kentin Batı kısmında yer alan Valea Morilor Parkı, akşam vakitleri kalabalıklaşsa da son derece huzurlu vakit geçirilecek bir park. İçindeki yapay gölet ve etrafındaki ormanlar sayesinde kentin en değerli parklarından biri olarak değerlendirilebilecek bir yer. Bu parkın giriş kapılarından birinde Scara Cascadelor isimli hoş basamaklar var, oturacak yerleri ve havuzlarıyla gölün hoş fotoğraflarını buradan da çekebilirsiniz.

Parkın üst kısımlarından gelen bir ses duyarsanız, bilin ki Teatrul Verde‘de bir konser yapılıyordur. Ağaçların içineki patikalarda yürüyerek sesi takip edin, ağaçların ortasında kalmış bu küçük konser alanında, ismi üzere yeşil (verde) bankların yer aldığı bir aktiflik alanı bulunuyor. Eskilikleri yüzünden Sovyet vaktinden kalma olduğunu düşündüğüm bankların baktığı sahnede konser, tiyatro vb. oyunlar sergileniyor. Ben gittiğimde bir çocuk tiyatrosu vardı, yüzlerce çocuk ve velilerin seyrettiği palyaçolu bir aktiflik yapılmaktaydı. Burada daha olağan bir konser yapıldığında çok daha olağanüstü bir ortamın oluştuğunu kestirim ediyorum.

Bir de park içinde yer alan Küçük Prens heykeli var, ismi üzere küçücük bir heykel. Gölet etrafındaki çitlerin üzerindeki metal başlıklardan bir tanesi başkalarından farklı, Grigore Alexandrescu Caddesi’ne yakın kısımda bu Küçük Prens heykelini bulabilirsiniz. Bilhassa bu kitabın hayranıysanız bu heykeli görmek isteyeceğinizi düşünüyorum.

Kişinev’deki bir öbür park da, Dendrarium Parkı. Burası tahminen de kentin en el değmemiş parkı. Alexei Mateevici Caddesi’nin bittiği yerde başlıyor. Adeta İngiliz yahut Rus romanlarındaki kırsal bölgelerde tasvir edilen devasa çayırlıkları andıran park alanı, büyük bir vadiye yayılmış, fakat birçok yerinde kocaman ağaçlar bulunuyor. Bu parkta pek fazla insan göremeyeceksiniz, tek tük gezenler, koşanlar görüyorsunuz. Son derece huzurlu ve havadar, büyük bir alana yayılmış bu parkı da vaktiniz olursa görüp hiçbirşey yapmamanızı öneririm.

Parkın olağan giriş fiyatı 2 lei, lakin parka benim üzere Alexei Mateevici tarafındaki üst kapıdan girerseniz giriş fiyatı ödememe ihtimaliniz var.

Barlar ve mekanlar

Kişinev’deki yerler, çoğunlukla Ștefan cel Mare Bulvarı’nın üzerine yahut yakınlarına dağılmış durumda, üstte da belirtmiştim. Bulvara bağlanan cadde ve sokaklarda oturup bir bira içilebilecek yerler bulmak mümkün. Bunlar haricinde, bir de trafiğe kapatılmış, yakın vakitte Türkiye’den TİKA’nın takviyeleriyle eli yüzü düzeltilmiş, lakin şimdi pek fazla yerin bulunmadığı Eugen Tabiat Caddesi’ni de anmak isterim. Artık olmasa da ileride açılacak yerlerle daha değerli bir cazibe merkezine dönüşebilir, ancak daha çok yolu var.

Piața Centrală

Türkiye dışında Balkanlarda sıklıkla gördüğüm büyük pazarların Moldova versiyonu, Kişinev’de de halkın uğrak yeri durumunda. Piața Centrală, zerzevat meyveden süt ve peynire, çay kahveden her türlü iç çamaşırı ve kıyafete, elektronik eşyalardan bir konutta gereksiniminiz olabilecek binbir çeşit öteberiye aklınıza gelen her şeyin satıldığı, ismi üzere kentin merkezinde bulunan bir pazar yeri. Ștefan cel Mare Bulvarı’ndaki parıltılı yerlere çok yakın, lakin ülkede çok daha farklı hayatların yaşandığını çabucak anlayacağınız kadar farklı Piața Centrală’ya kesinlikle uğrayın. Ben aldığım şarapların yanında yemek üzere peynir aldım örneğin, lakin bunun haricinde Moldova’ya has birşeyler bulabilmeniz kolay değil. Satılan birçok sebze-meyvenin kasaları Türkçe’ydi örneğin.

Eternity Park

Burayı öbür parklardan farklı olarak yazmak istedim, zira burası, tekrar öbür eski Sovyet ve Doğu bloğu ülkelerinde sıkça gördüğüm halde bir “Zafer Parkı”. Zafer derken elbette 2. Dünya Savaşı (yani Sovyet vaktinin tabiriyle Büyük Vatanseverlik Savaşı) kastediliyor. Gerçek ismiyle “Sonsuzluk” yani Eternitate Parkı’nda, Sovyetlerin 2. Dünya Savaşı’ndaki zaferine adanmış büyük bir anıt ve meçhul askerlere adanan sönmeyen bir ateş merkezde bulunuyor. Yan taraflarda savaşın çeşitli basamaklarını anlatan büyük gravürler yer alıyor. Öbür “Zafer Parkları” üzere bir kent görüntüsü sunmasa da ilgisi olanlar burayı süratlice bir gezmeyi düşünebilir.

Eternity Park’ın bitişiğinde askeri bir şehitlik ve kentin Merkez Mezarlığı da yer alıyor. Rusça ve Romence mezarların karışık bulunduğu bu mezarlığı da benim üzere mezarlık meraklıları görebilir.

Terkedilmiş hissi veren yerler

Kişinev’de yer alan birkaç yer, Sovyet vakitlerinden bu yana neredeyse hiçbir bakım çalışmasına uğramadığından adeta vaktin insafına terk edilmiş durumda. İleride ne olur bilmiyorum lakin bu yerler ilgimi çok çektiğinden, hala bir kazma vurulmamışken buraları atlamak istemedim.

Stadionul Republican

Burayı bulmak bile sıkıntı (Strada București ile Strada Ismail’in kesiştiği yerde, Sonsuzluk Parkı’nın biraz aşağısında), lakin benim için muhakkak görülmeye bedel bir yerdi. Aslında stadyum görmeye bayılırım, “Cumhuriyet Stadı” da artık kullanılmayan bir yer olarak bana nazaran tarihi bir yapıta dönüşmüş.

Baktığınızda 1952’de yapılmış ve 2007 yılına dek ayakta kalmış, o tarihte yıkılmış bir yer burası. İçeriye de girmek mümkün değil, sadece stadın giriş kapısını görebiliyorsunuz. Fakat 15 yılda adeta antik Roma-Yunan kalıntılarındaki üzere bir manzaraya bürünmüş bu kapıda, iki tane kassa (касса, Rusça’da gişe demek) görüyorsunuz ve bu gişeler sizi aslında çok daha yakın bir tarihe dek buranın aktif olduğuna ikna ediyor. Moldova’nın Sovyet mirasını reddetmesini kendi içinde mantıklı nedenlere bağlamak mümkün olabilir, fakat bu stadı ve bilhassa bu hoş giriş kapısını ihmal etmelerini çok yadırgadığımı söyleyebilirim.

Yahudi Mezarlığı

Hayatımda gördüğüm en acayip atmosferli ortamlardan biri mutlaka Varşova Okopowa Caddesi’ndeki Yahudi Mezarlığı’dır. Asırlık ağaçların altında rutubetten yemyeşil olmuş, birbiri üzerinde yaslanmış taşlarıyla, ortalarından geçmesi imkansızlaşmış mezarlarıyla, post apokaliptik denecek kadar bu dünyadan uzak imajlar sunuyordu burası, bilhassa mezarlığın içleri.

Kişinev’de de tıpkı Varşova üzere değerli bir Yahudi nüfusu yaşıyormuş vaktinde. Bu nedenle epey büyük bir Yahudi Mezarlığı bulunuyor burada. Mezar taşlarının birden fazla 1960’lara kadar olan vefat tarihlerine işaret etse de yakın vakitte eklenmiş yeni mezarlar, hala burada bir Yahudi nüfusunun yaşadığını gösteriyor. 1970’lerde İsrail’e ve dünyanın başka ülkelerine göç eden Museviler nedeniyle Kişinev’de yaşayan -ve doğal olarak ölen- Yahudi nüfusu hayli azalmış, bunu bu mezarlıkta bile açıkça görmek mümkün.

Ancak burası Varşova’daki mezarlıktan biraz farklı, bir doruğun üzerine inşa edildiği için giriş kapısından üst yanlışsız daima bir tırmanış var. Ağaçlarla kaplı olmasa da birtakım bölgelerini geniş çalılar kapladığı için birtakım mezarların üzeri büsbütün kapanmış. Zirvelerden aşağı hakikat baktığınızda size çarpık yapılaşmış bir gecekondu mahallesini anımsatan mezarlık, bence Kişinev’in kenarda köşede kalsa da kendine mahsus bir hava taşıyan yerlerinden biri. Son yıllarda birtakım yenileme, temizleme, restore etme çalışmaları yapıldığını okudum girişteki açıklamada. Eminim ki bilhassa İsrail’den bu mevzuda önemli bir maddi takviye alınıyordur, lakin tahminen de bu türlü kalsa daha düzgün, bu haliyle ziyaretçilerini daha fazla etkileyecektir gibime geliyor.

Giriş kapısı Strada Milano’da yer alan, mezar taşlarının neredeyse tamamı Kiril ve İbrani alfabesiyle yazılmış Yahudi Mezarlığı’nı meraklıların görmesini katiyen öneririm.

Lenin Heykeli

Yukarıda bahsettiğim parklardan Valea Morilor’un art tarafına yanlışsız, kentin expo merkezi Moldexpo’ya gerçek yürüdüğünüzde, artık eski Sovyet ülkelerinde az olarak karşılaşacağınız cinsten bir Lenin heykeli kompleksine ulaşacaksınız, burayı görmenizi mutlaka tavsiye ederim. Hakikaten bu kompleks, SSCB vaktinde kentin merkezinde bulunuyormuş, fakat bağımsızlıkla birlikte toptan yok etmek yerine kimsenin görmeyeceği bir yere taşımışlar, bence uygun de yapmışlar yıkmayarak. Gerçekten çok görkemli ve hoş bir üçlü heykel kompleksi yapılmış vaktinde. Ortada uzaklara bakan bir Lenin, sol yanında Karl Marx, sağ yanında Lev Troçki büstleri ile Sovyetlerin kült figürlerinin günümüze kadar gelmesi sağlanmış. Valea Morilor’a gelmişken burayı da ihmal etmeyin.

Kişinev Sirki

1981’de açılan Kişinev Sirki, brutalist mimari örneklerini hatırlatan hayli haşmetli bir binaya sahip. SSCB’nin dağılmasıyla fonksiyonunu yitiren, terkedilen sirk binası, günümüzde yapılan kısmi onarım çalışmalarıyla vakit zaman kullanılabilecek kadar çalışır hale getirilmiş. Lakin şu haliyle bile evsizlerin işgaline uğrayabilecek kadar terkedilmiş duruyor, esasen binanın kırılmadan sağlam kalmış camlarında “izinsiz girenler gözaltına alınacaktır” ihtarları asılı. Büyüklüğüyle ve terkedilmiş imajıyla bana Tiran’daki Piramit’i hatırlattı. Merkeze çok uzak değil, lakin otobüslerin sıkça geçtiği Grigore Vieru Bulvarı üzerinde yer aldığından örneğin 10 numaralı troleybüse atlayarak basitçe gidip, birkaç fotoğrafını çekip geri dönebilirsiniz.

Kişinev’de dini yapılar

Sovyet periyodunun de tesiriyle Kişinev’de günümüze ulaşmış fazla dini yapı bulunmuyor. Kilise olarak az evvel Katedral Parkı içinde bahsettiğim Nativity Katedrali var ki küçük olmasına karşın hoş bir Ortodoks atmosferi sunduğunu söyleyebilirim. Ayrıyeten Puşkin Caddesi’ndeki mavi kubbesiyle çabucak dikkat çeken Sfânta Teodora de la Sihla Kilisesi’ni de görebilirsiniz.

Bunlar haricinde, bir vakitler epey haşmetli olduğunu düşündüğüm bir sinagog bulunuyor. İsmini Kişinev’in 2. Dünya Savaşı öncesindeki baş hahamı Yehuda Leiv Tirilson’dan alan Rabbi Tirilson sokağındaki sinagog, yangınlar ve yıllarca ihmal edilmesiyle bir harabeye dönüşmüş olsa da sağlam kalmış dış duvarlarıyla Kişinev’in görülmeye kıymet yerlerinden biri olarak kalmış. Tıpkı mezarlık üzere, bu sinagogun da restore edilmesiyle ilgili Yahudi dünyasının çalışmaları devam ediyormuş. Bir de buraya yakın bir Ermeni kilisesi var, lakin dışarıdan pek de görülesi olmadığını söyleyebilirim.

Komsomol Anıtı

Çift taraflı Grigore Vieru Bulvarı’nın ortasında kalan Komsomol Anıtı (Eroilor Comsomolului Leninist), 1959’da yapılmış, Sovyetler devrinden kalma epeyce görkemli bir anıt. Komsomol, Sovyet Komünist Partisi’nin gençlik kollarına verilen isim. Bu heykel elbette Moskova’daki Emekçi ve Kolhoz Bayan Heykeli üzere görkemli olmasa da, o periyodun, o zihniyetle yapılmış heykellerinden biri, önünden bir geçin derim.

Transdinyester (Tiraspol ve Bender)

Kişinev’e kadar gitmiş birinin Tiraspol’e de gitmesi bence mutlaka lazım, Transdinyester’e gidişle ilgili ipuçlarını yazdığım yazıdan ulaşabilirsiniz. Bu yazıda hem Tiraspol-Bender’deki gezilecek yerleri, hem bu “ülkeye” giriş prosedürlerini, hem de buraya ulaşımla ilgili bütün paylaştıklarımı okuyabilirsiniz.

Cricova Şarap Mahzenleri

Moldova şarap üretimi manasında dünyanın önde gelen ülkelerinden biri. Bilhassa yeraltı mahzenlerinde olgunlaştırılan şarapları, kendine has bir lezzete sahip. Ben de Kişinev’in 15 kilometre kadar kuzeyinde bulunan Cricova kentindeki mahzenlere gittim, hoş vakit geçirdim. İlginiz varsa Cricova şarap mahzenlerine yaptığım geziyi detaylarıyla anlattığım yazıyı okuyabilirsiniz.

Son sözler

Özetle Kişinev, yalnızca benim üzere “görmeden geçmeyelim” başındaki bireyler için, daima değişik yerler görme hevesindeki bireyler için yeni bir seçenek oluşturuyor diyebilirim. Vize ve hatta pasaport bile istememesi kıymetli bir artısı. Farklı bir coğrafya görmek istiyorsanız, birkaç gün için bile olsa yeşillikler içinde huzurlu bir vakit geçirmek istiyorsanız, eski Sovyet ülkelerini görmeye meraklıysanız, ucuz uçak bileti bulmanız halinde Kişinev’i bir sonraki destinasyonunuz olarak belirleyebilirsiniz.