İran’ın Devasa Başkenti Tahran’da Gezilecek Yerler

Son güncelleme tarihi: 15 Eylül 2019

Bir İran ziyaretinin olmazsa olmazı olağan ki başşehir Tahran’dır derim kendi adıma. Ülkenin en büyük ve kalabalık, en çağdaş ve kozmopolit kenti olan Tahran’a gelmeden evvel aklınızda tutmanız gereken birinci şey, Tahran’ın tıpkı İstanbul üzere geniş ve kaotik, gezecek yeri bol ve âlâ bir ön hazırlık gerektirdiği bilgisi olacaktır. Her şeyden evvel bunu söyleyeyim, zira kentin birçok farklı noktasına görülesi yerler dağılmış vaziyette. Bu ön hazırlık süreci, görülebilecek yerler, görülebilecek yerlerin açık olduğu gün ve saatler, oralara ulaşım yollarıyla ilgili olmalı. 4 gün geçirdiğim, vaktim olsa da daha da durabileceğim mega kent Tahran’la ilgili aklımda kalan her şeyi bu yazıda paylaşmaya çalışacağım. Gördüğüm yerlerden, yanlışlı stratejilerim nedeniyle göremediğim yerlerden bahsedeceğim.

Tahran’ın, İran’ın başşehri olmasına karşın bu kadar değerli bir hale gelmesi, fakat Kacar hanedanı devrinde gerçekleşmiş. Öncesinde Isfahan, Tebriz, hatta Rey bile başşehirlik yapmış. Bilhassa Kacar’ın son, Pehlevi hanedanının birinci yıllarında kırsal bölümden ağır bir göç alıp uygunca şişmiş. Biraz Ankara’ya benziyor bu manada genişleme hikayesi… Bugün 15 milyon nüfusu, 2 büyük havaalanı, 7 metro çizgisine karşın vahim trafiğiyle her şeyden evvel çok büyük bir macera sunuyor Tahran ziyaretçilerine. Bu yazıyı okuduktan sonra İran’a gitmeden evvel dikkat edilmesi gerekenler yazıma da bir göz atabilirsiniz, zira büyük ihtimalle İran’a giriş yaptığınız yer Tahran olacak.

Tahran’a Nasıl Gidilir?

Türkiye’den Tahran’a gelmenin en çok tercih edilen 2 yolu, uçak ve otobüs kullanmak. Türkiye havayolu şirketlerinden THY, Pegasus ve Atlas Küresel, İran şirketlerinden Iran Air, Mahan Air, CET Airlines falan üzere şirketler Türkiye’nin farklı kentlerinden tertipli seferler düzenliyor. İstanbul ve Ankara haricinde Isparta ve Denizli üzere ‘enteresan’ kentlerden de dönemsel seferler yapılıyor. Otobüsle gelmek isteyenler için ise İstanbul ve Ankara’dan otobüs seferleri mevcut. Yol 1 günden uzun sürüyor, 30 saat civarı. İran hazırlıkları yazılarımda bu husustan bahsetmiştim.

Tren seferleri 2015’te durdurulmuştu, 2019’da tekrar başladı.

İmam Humeyni Havaalanı

Ben İran’a giriş basamağında bir sorun çıkabileceği niyetiyle epey gergin ve dikkatliydim. Lakin kaygılarım yersizmiş. Yeniden de daha evvelki yazılarımdan farklı olarak Tahran’daki gezilecek yerlerden evvel İmam Humeyni Havaalanı’nı ve giriş öncesi sonrası müşahedelerimi paylaşarak başlayacağım. Bir kere daha hatırlatayım, öteki yazılarımda İran’ın resmi para ünitesi ve 1 sıfır atılmış hali olan tümen’in kullanım hallerinden bahsettim, yazıdaki fiyatları tümen cinsinden yazacağım. 1,000 tümen yaklaşık olarak 90 kuruş ila 1 lira ortasında.

En merak ettiğim mevzuların başında, uçuş başlarken başı açık olan bayanların başlarını ne vakit kapatacakları geliyordu. Ben alışılmış yolun büyük kısmında uyudum. Tahran için alçalma anonsu yapıldığında, hatta uçak indiğinde bayanların büyük kısmı başını şimdi örtmemişti. Çoğunluğun son ana kadar beklediğini söyleyebilirim. Pasaport denetimine gelmeden evvel bir sigorta gişesi dikkatimi çekti. Yabancıların ülkede sigorta yaptırmalarının zarurî olduğu yazıyordu, fakat benim önümdekilerden yaptırmayıp geçenler görünce ben de yaptırmadım. Gereksinimim da olmadı, kimse de sormadı İran’da bulunduğum mühlet boyunca. Aklımda 1-31 gün ortası için 14 € olduğu bilgisi kaldı yalnızca.

Pasaport denetim noktası, birçok ülke üzere İran vatandaşları ve başka vatandaşlar biçiminde ayrılmıştı. Fakat kara çarşaflı bir misyonlu, Türk vatandaşlarını da İran vatandaşlarının gişesine çağırdı, herhalde bizim de vize zorunluluğumuz olmadığından. “Selam aga” diyerek yanaştığım pasaport memuru pasaportumu aldı ve tek soru sormadan, hatta tek söz etmeden giriş mührünü vurdu. Sonrasında çantalarımız X-Ray’den geçti. Beklediğimden çok daha kolay bir halde İran topraklarına ayak basmış oldum.

Havaalanının içinde dikkatimi çekenler, ortada dolaşan birkaç muhafız, sim kart satış standları, uçaktan inen neredeyse bütün bayanların gecenin bir vakti olmasına karşın çiçeklerle karşılanması, bayanların birçoklarının kara çarşafla değil, farklı renklerde örtülerle dolaşması, hem alafranga hem de alaturka tuvaletlerin bulunması, kestirim ettiğim üzere kentin haritasını veren rastgele bir yer bulunmaması, döviz bozdurma olayını sorunca orada bulunan bankalardan birine yönlendirilmem üzere hususlardı. Ayrıyeten birkaç saat geçirmem gerektiği için içerideki banklarda uyumama kimse ses çıkarmadı. Hava almak için dışarı çıkınca beni çabucak birkaç taksici karşıladı alışılmış ki.

Şehir merkezine gelmek için metroyu kullanmak, tek başına dolaşan gezginler için en mantıklı seçenek. Sabah birinci tren 06:50’de kalkıyor. 8 numaralı metro sınırı, havaalanından çıkıp Shahid Bagher Shahr durağına kadar götürüyor, orada Tahran metrosunun en uzun uzaklıklı ve ağır çizgisi olan 1 numaralı (kırmızı) çizgiyle birleşiyor. Kentin birçok merkezi yerine bu çizgi gidiyor, diğer bir yere gidecekseniz çeşitli duraklarda diğer çizgilere aktarma yapabiliyorsunuz. Ben gezeceğim yerler için yaptığım programa en uygun durak olduğu için Bazaar ve Gülistan Sarayı’na yakın Panzdah-e Khordad durağında indim. Toplam yol 1,5 saate yakın sürdü. Lakin vakit ıstırabınız yoksa kent merkezine metroyla gidin derim. Bu vesileyle seyahat boyunca çok işinize yarayacak Tahran Kart’ını da alıyorsunuz. Olağanda kent merkezine gidiş fiyatı 7,500 tümen, ben 10,000 tümene (1,500 kart fiyatı, 8,500 kredi) kart aldım ve sonra da birçok sefer bu kartı kullandım. Tavsiye ederim.

Not: Ülkeden çıkışta da burayı kullandım, ekstra rastgele bir arama ya da soruya maruz kalmadım.

Tahran Nasıl Bir Yer?

Tahran’ı kent yapısı olarak İstanbul ve Ankara’ya muhakkak istikametlerden benzetmek mümkün bence. İstanbul üzere kalabalık, trafikli ve ülkenin kendi standartlarına nazaran kozmopolit denebilecek bir kent. Ankara üzere başşehir olmadan evvel pek bir numarası olmayan, başşehir olduktan, hatta Kacar Hanedanlığı’nın son yılların geldikten sonra çok ağır göç alıp büyümüş, şişmiş bir kent. Kentin insan profili de net ayrımlar gösteriyor. Elbruz Dağları’nın eteklerine gerçek yükselen kuzey Tahran çağdaş binaların, lüks otomobillerin, daha liberal ve ilerici bölümün yer aldığı kısmı oluşturuyor. Adeta Çankaya üzere. Kentin merkezi ve güneyi ise daha muhafazakar insanların yer aldığı, nispeten daha yoksul kısma mesken sahipliği yapıyor, yani bir Altındağ-Keçiören karışımı diyebiliriz.

Daha birçok karşılaştırmaya açık natürel Tahran, İran Türkiye’ye de çok benzediği için farklı yorumlara ve analojilere müsait bir durumla karşılaşılıyor. İran’a geldikten sonra dikkat edilmesi gerekenler yazımda birtakım öteki ipuçları da bulabilirsiniz. Ve de şunu unutmayın, Tahran’da Avrupa’dan alıştığımız manada bir turist bilgilendirme ofisi yok. Bu yüzden güzel bir planlama, offline haritalar ve yeterli bir kondisyon gerektiriyor burası. Fakat her halde geldiğinize pişman olmayacağınızı da garanti edebilirim.

Tahran Grand Bazaar

İran’ın tüm kentlerinin en farkedilir olayı, her kentin koca bir pazarı ya da ‘bazaar’ının bulunması herhalde. En büyüğü Tebriz’de diyorlar, lakin Tahran’daki de sahiden isminin hakkını verecek kocamanlıkta. İstanbul’daki Kapalı Çarşı’yı hatırlatsa da ondan çok çok daha büyük olduğunu kestirim ediyorum. Sokaklarının uzunluklarının toplamı 10 kilometreyi geçiyormuş söylenene nazaran. Turistik olduğu kadar, hatta daha fazla gündelik gereksinimlere yönelik malların satıldığı bu yerde yok yok desek yeridir. Kıyafet, halı, ayakkabı, kuruyemiş, iç çamaşırı, doğum günü süsü üzere daha diğer tonla ıvır zıvır için dükkanlar sıra sıra dizilmiş. Yani bir bölgede kadro elbiseciler varsa yan yana 15 tane ekip elbiseci görebiliyorsunuz. İçerisi günün büyük kısmında çok kalabalık, bir de tekerlekli el otomobilleriyle yük taşıyan hamallarla düzgünce yürünmez hale geliyor. Otantiklik falan arayanlar için birebir, kesinlikle hiç olmazsa bir kere girip içinde kaybolun. Şöyle diyeyim, mesela lokanta ve öteki işletmeler için yalnızca adisyon fişi satan yanyana 2-3 dükkan gördüm. Üzerlerinde meşhur batılı markaların isimlerinin basılı olduğu poşetleri satan farklı dükkanlar gördüm. Daha da ne söylemek gerekir bilmiyorum.

Gülistan Sarayı – Kompleksi: Kacar periyodunda yapılmış Gülistan (Golestan) Sarayı, kentin merkezindeki en değerli ziyaret noktası bana nazaran. Kacar Hanedanı periyodunda yapılmış saray, UNESCO Dünya Mirası listesinde bulunuyor. Esasen kentin tarihi merkezini çevreleyen Kale ya da Arg kısmının içinde kalıyor lakin bugün bir sur yok. 16. yüzyılda Safeviler tarafında inşa edilmiş Arg’ın içine sonradan gelen hanedanlar eklemeler yapmış, fakat asıl kısımlar Kacar periyoduna ilişkin. Gülistan Sarayı, Tahran’daki başka değerli saraylar üzere tek bir binadan fazla bir kompleks halinde ve ziyaret edeceğiniz kısımlarını girişte seçmeniz gerekiyor. Sabit giriş fiyatı 15,000 tümen, gireceğiniz öteki kısımların fiyatları ekstra olarak ekleniyor. Ben kendi gördüğüm kısımlarından biraz bahsetmeye çalışayım.

Öncelikle bahçesinden kelam etmek gerekiyor Gülistan’ın. İran saray ve bahçelerinin en değerli özelliği tahminen de ihtimamla yetiştirilip korunmuş gül bahçeleri ve havuzlar. Gülistan’ın bahçesi, elbet Sadabad kadar büyük değil, lakin olağanüstü bir bahçeye sahip. Fotoğraf, selfie çekmek için birebir.

Asıl saray kısmı (main halls), en meşhur Gülistan kısımlarını barındırıyor. Elmastan odalar, kabul salonu (Talar Salam), tahtlar, seramik döşemeler, acayip satranç ekipleri, ikram gelen yemek kadrolarının sergilendiği kısımlar (Zorouf Hall), Naser al-din Şah’ın öldürüldüğü ve üzerinde hala kan izlerinin görülebildiği sandalyesi üzere ekstra anılar da sergileniyor. Buraya giriş ekstra 15,000 tümen karşılığında mümkün, ancak katiyetle atlamayın derim.

Takht-e Marmar, yani Mermer Taht, Gülistan’ın görülmesi gereken yerlerinden. Kacarlar devrinde yapılmış muazzam mermer taht, Kacar şahlarının taç giydikleri yermiş. En son İstek Şah Pehlevi burada taç giymiş. 200 yıllık olmasına karşın epey sağlam ve heybetli duruyor, üzerindeki işlemeler ve tahtın içinde yer aldığı aynalı salon da görülmeye kıymet. Tahtın kimi kısımları da Yezd’den gelen meşhur sarı mermerden yapılmış. 8,000 tümen.

Howz Haneh, yani havuzlu kısım ise Avrupa sever Kacar Şahlarının topladığı Avrupai portre tabloların bulunduğu bir kısım, ortasında küçük bir havuz var. 8,000 tümen.

Talar-e Almas, Elmas Salon çok küçük fakat elmastan işlemeleriyle göz kamaştıran bir yer, burayı da atlamayın derim. 8,000 tümen.

Emarat-e Bagdir, yani Rüzgar Kuleleri de 4 renkli kulenin içinde yer alan bir kısım, tekrar aynalı salonlar ve dikkat alımlı sütunları var. 8,000 tümen.

Kakh-e Abyaz, yani Etnografya Müzesi ise klasik bir etnografi müzesi. İran’ın farklı periyotlarından farklı halkların kıyafetleri ve eşyaları burada sergileniyor. Burası esasen Osmanlı padişahı Abdülhamid’den gelen ikramları sergilemek gayesiyle yapılmış bir binaymış. 8,000 tümen.

Khalvat e Karim Khani, Mermer tahtın çabucak yanında açıkta bulunan bir kısım. Burası, Kacar şahlarından Naser al-din Şah’ın nargilesini içip rahatlamak için kullandığı sessiz sakin bir köşeymiş. Üzerine yatar vaziyetteki işlemesinin yapıldığı lahit de burada yer alıyor.

Gülistan Sarayı’na ulaşımın en kolay yolu, tıpkı Grand Bazaar üzere 1 numaralı metro çizgisinin Panzdah-e Khordad durağında inmek (Panzdah-e Khordad, 15 Khordad demek, İran takviminin 3. ayının 15. gününde -Miladi takvime nazaran 1963 yılında- yaşanan şah aykırısı ayaklanma ve kanlı bir halde bastırılması olayının gerçekleştiği gün, metro duraklarına isim verdiği üzere İran’ın resmi tatillerinden).

Sadabad Sarayı – Kompleksi: Tahran’ın en hoş yeri olan kuzeyindeki dağlara gerçek uzanan Sa’dabad Kompleksi’ni görmeden Tahran’dan ayrılmayın katiyen. 1 numaralı çizginin son durağı Tajrish’ten yürüyebilirsiniz buraya.

Sadabad da tıpkı Gülistan Sarayı üzere kısımlar halinde gezilen bir yer, yani girişte hangi kısımlara gireceğinizi belirterek ona nazaran bilet alıyorsunuz. 15,000 tümen sabit fiyatın üzerine görmek istediğiniz yerlerin parası ekleniyor. Toplamda 70 bin tümenle 100,000 tümen ortası birşey vererek kıymetli yerlerini ziyaret edebilirsiniz. Aslında burası yalnızca saraydan ötürü değil, kompleksin içinde bulunduğu olağanüstü doğasıyla da katiyen görülmesi gereken bir yer. Uzun ağaçlardan oluşan ormanı, Derbend’den gelen ve kompleksi ikiye bölen ırmağıyla süper bir yer zati burası.

Millet Sarayı (Beyaz Saray) kompleksin en değerli binası. Muhammed İstek Pehlevi ve eşi Farah Diba’nın konutuymuş. Görkemli yemek, oturma, çalışma, oyun salonlarıyla son derece Avrupai bir biçimde tasarlanmış. Versailles ya da öteki bir sarayı görmüş olanlar için burasının benzerlikleri dikkatten kaçacak üzere değil. Burasının girişi 15,000 tümen. Buranın alt katında ise çağdaş sanata düşkünlüğüyle bilinen Farah Diba’nın fotoğraf koleksiyonu var (Nation’s Arka Museum olarak geçiyor). Yabancı sanatkarlara ilişkin yapıtların yanında İranlı sanatkarların günümüzde görmemize imkan olmayan soyut tabloları ve çağdaş sanatın farklı akımlarına ilişkin eserler de var. Standart bir “İran neymiş, ne olmuş” hayıflanması için birebir. Burası da ekstra 8,000 tümen.

Yeşil Saray, kompleksin en hoş yerlerinden biri. İstek Şah’ın kullandığı mermer sütunlu, yeşil taşlı kusursuz binanın içinde fotoğraf çekilmiyor. Lakin camlı dayanılmaz salonları akılda kalacak cinsten. Dışarıdaki yeşil taşlar, ender bulunuyormuş ve Zencan’dan çıkarılmış. 15,000 tümen.

Şahın otomobil koleksiyonu da küçük lakin merak edenlerin uğrayabileceği bir kısım. Rolls Royce ve Mercedes çeşidi otomobiller, motorlar, kar araçları sergileniyor. 8,000 tümen.

Behzad Müzesi’ni de öneririm. İran’ın en düzgün çağdaş ressamlarından Hüseyin Behzad’ın birbirinden hoş fotoğraf ve minyatürleri sergileniyor. 8,000 tümen.

Güzel Sanatlar Müzesi ise kompleksin giriş kapısının biraz dışında. 18-20. yüzyıl ortasına ilişkin İranlı ve yabancı ressamların tabloları, bu 3 katlı müzede yer alıyor. 8,000 tümen.

MirEmad Müzesi’nde de sınır ve kaligrafi üzerine eserler yer alıyor. 8,000 tümen.

Benim gittiklerim haricinde minyatür müzesi, silah müzesi, kıyafet müzesi, mutfak eşyaları (tableware) müzesi üzere öteki diğer konsept müzeler de bulunuyor, ilgi alanlarınıza nazaran seçim yapabilirsiniz.

Ulusal Müze: Tahran’ın çağdaş manada en güzel müzesi diyebiliriz sanırım Ulusal Müze için. İran coğrafyasının kültürel tarihine yönelik birçok eser sergileniyor. İki kısma ayrılmış, İslamiyet öncesi ve sonrası halinde. İslamiyet öncesi kısmında daha çok arkeolojik buluntular yer alıyor. 1 milyon yıl öncesinden Sasaniler’e kadar devirden kalan çok sayıda eser sergileniyor. İran topraklarından geçmiş Ahameniş, Seleukos, Sasani üzere uygarlıkların yapıtlarına bakarak, ülke kültüründen Helenistik ve Mısır tesirlerini takip etmek de mümkün oluyor. Hele Ahameniş’lerin Persepolis ve Susa üzere antik kentlerinden gelmiş çok yeterli korunmuş heybetli heykeller, beşerde bir an evvel Persepolis’i görme isteği uyandıracak cinsten. Bunlar dışında 7,000 yıllık bayan iskeleti, daha 25 yıl evvel bir tuz madeninde keşfedilmiş 1,700 yaşındaki bir adamın kafatası üzere antik kalıntılara rastlıyorsunuz.

Müzenin farklı bir binadaki İslam periyodu kısmında ise İran’da birinci İslam yılları, yani 700’lerden başlayarak, Selçuklu, İlhanlı, Timur, Safevi ve Kacar devrinden el yazması Kuran’lar, yazıtlar, üzeri işlemeleri kapılar, mihraplar ve seramiklerle bu kısım da görülmeye paha. İran Ulusal Müzesi’ne ulaşım için en yakın metro durakları, 1 numaralı sınırın Imam Khomeini durağıyla 2 numaralı çizginin Hassan Abad durağı. İki kısım için giriş fiyatı 50,000 tümen.

Ulusal Mücevher Müzesi (National Treasure Museum): Tahran’a geldiğinizde kesinlikle görmeniz gereken yerlerden biri bence Ulusal Hazine müzesi. Burası İran Merkez Bankası’na ilişkin bir binanın içinde yer alıyor. Kentin merkezindeki Ferdowsi bölgesinde bulunan müzeye ulaşmak için en yakın metro durağı, 1 numaralı metro çizgisinin Sa’adi durağı. 4 numaralı sınırın Ferdowsi durağını da kullanabilirsiniz.

Bu müze ağır güvenlik tedbirleriyle korunuyor. Zati dışarıda buranın müze olduğuna dair bir işaret de yok (Central Bank of the Islamic Republic of Iran) yazıyor. Etraftaki insanlara sorarak da bulabilirsiniz. Yakındaki Bank Melli Müzesi’yle karıştırmayın, orası değil. İçeride fotoğraf çekilmesi katiyetle yasak, asıl müze kısmına girerken fotoğraf makinesi yahut telefonu geçtim, anahtar, kulaklık vs. üzere tüm metal eşyaları alıp emanet dolabına bırakmanız zarurî. Bu yüzden buralardaki eşyaların fotoğraflarını lakin internetten aratarak bulabilirsiniz.

Ama içerideki koleksiyon hakikaten göz kamaştırıcı. İngilizce konuşan rehberlerle dolaşılıyor burada, koleksiyondaki kıymetli kesimlere dikkatinizi çekiyor. Kacar ve Pehlevi hanedanlarının çok pahalı mücevherleri burada sergileniyor. Birbirinden görkemli takılar, pahalı taşlar, yüzükler, ziynet eşyaları, hatıra paraları, ortalarında Osmanlı’nın da bulunduğu öbür ülkelerden şahlara gelmiş armağanlarla karşılaşıyorsunuz. Asıl cevherler ise tahtlar ve taçlar alışılmış. Bilhassa Muhammed İstek Pehlevi ve eşi Farah Diba’nın boyun kıracak kadar ağır taçları ve öteki eşyaları göz kamaştırıcı cinsten. Üzeri 25 bin taşla kaplı Ender Tahtı ve tekrar üzeri kıymet taşlarla kaplı 35 kiloluk inanılmaz dünya küresi de sahiden görülmeye paha. Cinsin sonunda rehberimiz, İran’ın büyük bir medeniyete sahip olduğunu yine biz Batılılara hatırlatarak uğurladı. Buraya kesinlikle gidin derim, giriş 20,000 tümen.

Azadi Meydanı – Azadi Anıtı: Tahran’ın sembollerinin başında kuşkusuz Azadi (Özgürlük) Meydanı ve buradaki görkemli anıt akıllara geliyor. 45 metrelik anıt, tıpkı Paris’teki Arc de Triomphe üzere dönel bir kavşağın ortasında kalmış vaziyette. Tahran’ın batısındaki bu meydan ve anıta ulaşmak için 4 numaralı (sarı) metro çizgisinin Meydan-e Azadi durağında inebilirsiniz. Kente yeni geldiyseniz batıdaki Azadi Otobüs Terminali de buraya çok yakın.

Azadi Anıtı, Şah İstek Pehlevi periyodunda, Pers İmparatorluğu’nun 2500. yılı onuruna 1972’de Şehyad Kulesi ismiyle açıldı. İslam Devrimi’nden sonra ismi Azadi (Özgürlük) olarak değiştirildi. Bir çeşit giriş kapısı üzere, kocaman iki sütunun üstte birleşmesiyle oluşan büyük anıtta bir de müze bulunuyor. Benim İran’da en çok yapmak istediğim şeylerden biri de, Azadi Meydanı’na gidip, artık yasaklı olan Şah dönemi müzikçileri Guguş ve Hayedeh’nin birkaç sevdiğim müziğini dinlemekti, bunu başarabildiğim için mutluyum.

İran Sinema Müzesi: Ortamlardaki malum İran ‘övme’ seanslarının esas hususlarından biri de İran Sineması oluyor bildiğiniz üzere. Ben de izlediğim İran sinemalarının büyük kısmını çok sevdiğimden, şahsî sinema merakım da olduğundan ötürü Tahran’daki İran Sinema Müzesi, birincil hedeflerim ortasındaydı. İran’daki öteki bahçeler üzere mükemmel bir yer olan Firdevsi (Ferdowsi) Bahçesi’nin içinde yer alan köşk biçimindeki müzede en başta İran Sineması’nın başlangıcına dair bilgiler veriliyor. Periyodun Kacar Şahları birinci olarak bu işe merak salmışlar. Bu periyoda ilişkin bilgi, evrak ve bol fotoğraf sergileniyor. İran’da bir vakitler aktif olan sinemaların fotoğraflarından oluşan kısım özellikle dikkat cazipti benim için. Ayrıyeten Amerikan Sineması’nın siyah beyaz devirlerinden kalma birtakım anıları da sergileniyor. Kamera ve kayıt aygıtı üzere teknik aletleri görebiliyorsunuz. Ancak benim asıl ilgimi çeken kısımlar sonra geldi. İran Sineması’nda yeri olan kıymetli şahısların, direktör, senarist, görüntü yönetmeni, oyuncu üzere isimlerin mesleklerinin kısa özetlerini, kazandıkları mükafatları gösteren bir büyük salon var mesela. Değerli İran sinemalarının afişleri, 2 salona yayılmış. Abbas Kiyarüstemi, Asghar Farhadi, Muhsin Mahmalbaf ve öbür kıymetli direktörlerin kimileri aşina gelecek sinema afişleri, İran’ın en değerli sinema şenliği olan Fecr Sinema Festivali’nde dağıtılan Kristal Simurg Ödülü’nün büyük bir kopyası vs. de buralarda var. Abbas Kiarostami’nin Kirazın Tadı sinemasıyla kazandığı Altın Palmiye de koleksiyonda yer alıyor. Fakat asıl hoş sürpriz sonraki salonlarda… İran Sineması’nın bu kıymetli şahıslarının gerçek boyutlu karton maketleri de yer alıyor daima birlikte. Adeta bir gala gecesi havası oluşmuş. Doğal ki herkesi tanıyamadım, lakin Asghar Farhadi, hoşlar hoşu Taraneh Alidoosti, Leyla Hatemi, Şahab Hüseyni üzere yakın geçmişin ve günümüzün en kıymetli sinema insanlarıyla ‘yalandan’ da olsa selfie çekilebilme fırsatınız var. Burayı kaçırmayın derim. Kentin kuzeyinde ve Tecriş’e yakın, Veliasr Caddesi’ne bitişik. Tecriş’in (Tajrish) 1 numaralı metro sınırının kuzeydeki son durağı olduğunu tekrar hatırlatayım. Giriş 15,000 tümen.

Bu müzeye dair ağzımda kekremsi tat bırakan bırakan tek bir ayrıntı vardı. İran hükumeti tarafından rejim aksisi bulunduğu için pasaportuna el konulan ve yurtdışına çıkamayan, sinema çekmesi 20 yıl yasaklanmış Cafer Penahi’nin de müzedeki biyografiler ortasında yeri var. Bu makus birşey değil natürel ki, fakat Panahi’nin biyografisinde kazandığı mükafatlar anlatılırken, 2015 imali Taksi Tahran sinemasının Altın Ayı kazanmasının belirtilmesini yadırgadım, daha doğrusu çok ikiyüzlü buldum. Bu sineması Panahi yasaklıyken Tahran’da binbir zahmetle çekmiş, sineması yasadışı yollarla ülke dışına çıkarmış ve Altın Ayı kazanmıştı. Hatta geçenlerde Panahi’nin yeni sineması Üç Yüz (Three Faces, Se Rokh) Cannes’da En Âlâ Senaryo mükafatı alınca mükafatı almaya kendisi gidemediğinden kızı gitmiş, İmam Humeyni Havaalanı’nda kızını karşıladığı ve kızının da ona mükafatı sunduğu imajlar toplumsal medyaya yansıdı. Bu denli köstek olduktan sonra bu mükafatı ‘İran Sineması’na ilişkin bir muvaffakiyet üzere göstermeleri benim hoşuma gitmedi, bunu da belirtmek isterim.

Tochal Telecabin: Şehrin kuzeyinde, Elburz Dağları’nın eteklerinde bulunan Tochal Telekabini’yle üst çıkıp kentin görüntüsünü görmek, yaz gelse bile kar altında kalabilen 7. istasyona çıkmak bir Tahran ziyaretinin değerli noktalarından biri. Ben maalesef vakit ayarlamasını hakikat düzgün yapamadığımdan daima geç kaldım, hakikaten üst giden telekabinler erken saatte bitiyor. Ben bir seferinde 12’de orada olmama karşın yetişemedim. Buraya gitme niyetiniz varsa kesinlikle lakin kesinlikle sabah erken gidin, benim üzere hayal kırıklığı yaşamayın.

Buraya gelmek için kentin kuzeyindeki Tecriş tarafından taksi falan tutabilirsiniz. Ana kapıdan sonra birinci istasyona 1-2 km uzaklık var, burayı yürüyebilir yahut 1,500 tümenlik elektrikli ring araçlarına binebilirsiniz.

Milad Kulesi: Dünyanın en yüksek 6. ‘desteksiz’ (freestanding) telekomünikasyon kulesi Tahran’da bulunuyor. Anteniyle birlikte 435 metrelik hayvani bir kuleden bahsediyorum. Milad Kulesi telekomünikasyon hedeflerinin dışında bir alışveriş merkezine, lüks bir otele ve dinlence bölgesine konut sahipliği yapıyor.

Burası ulaşım açısından şiddetli bir yerde. Tahran’ın batısında, yakınında metro durağı bulunmayan bir yerde olduğu için otobüs yahut taksiyle gitmeniz gerekiyor, benim üzere bir sürü yolu yürümeye hazır değilseniz olağan. Kulenin 280 metre yüksekliğindeki açık terasından mega büyüklükteki Tahran kentinin dört bir yanının görünümünü görebilirsiniz. Yalnızca bu açık terası ziyaret etmek istiyorsanız 12,000 tümenlik giriş bileti alabilirsiniz. Teras dışında balmumu heykel müzesi üzere ekstra atraksiyonları görmek için 35,000 tümen vermeniz lazım, bence buna gerek yok. Terasa çok süratli (saniyede 7 metre süratle giden) bir asansörle çıkılıyor. Teras çelikten tellerle kapatılmış, kentin kıymetli noktalarının istikametleri oklarla gösterilmiş. Azadi Meydanı üzere kent için kıymetli noktalar gösterildiği üzere Kerbela, Mekke üzere İranlıların kutsal yerlerinin de ayrıyeten gösterilmiş olması dikkatimi çekti.

İmam Humeyni Türbesi: İran İslam Devrimi’ni gerçekleştiren, bu nedenle ülkenin şu anki halinin direkt mimarı diyebileceğimiz Ruhullah ‘Ayetullah’ Humeyni’nin mezarı günümüzde devasa bir kompleks haline getirilmiş. Burasıyla ilgili daha detaylı bir İmam Humeyni Türbesi yazısı yazdım, merak edenlerin okumasını öneririm.

İbret Müzesi: Anti-Şah, Anti-Amerikan ve Anti-Siyonist bir devlet siyasetiyle yönetilen İran’da resmi ideoloji propagandasının yapıldığı birkaç müze bulunuyor elbette. Bunların en kıymetlilerinden biri İbret (Ebrat) Müzesi. Şah’ın karanlık polis ve istihbarat örgütü SAVAK’ın sorgulama ve tutuklamalarını yaptığı binaya kurulmuş olan İbret Müzesi’nde Şah periyodunda yapılan kanunsuz uygulamalar, tutuklamalar ve azaplara dair birçok yazı bulunuyor. Silindir halinde binanın ortasında yuvarlak bir avlu var ve 4 katlı binanın her katında hücreler ve idare odaları bulunuyor. Girişte bir sinema salonuna alınıyor ve burada feci halde ajitasyonlu bir tona sahip bir propaganda sineması izliyorsunuz. İngilizce altyazılı sinemada burada azap görmüş beşerler anılarını anlatıyor. Akabinde başka odalara geçiliyor. Odaların kimilerinde bekleyen yaşlı amcalar, odanın mana ve ehemmiyetini benimle birlikte gelen öteki ziyaretçilere Farsça anlattılar. Orada bir mühlet geçirmiş bireyler olduklarını varsayım ediyorum. Bu odalarda farklı azap yöntemleriyle muhaliflerin nasıl vahşetlere maruz kaldıklarını görüyorsunuz, periyoda uygun giydirilmiş modeller ve odaların döşenme biçimi ve görüntüler da bu boğucu havayı arttırıyor. Burada vakit geçirmiş Ali Şeriati, Ali Hamaney üzere ihtilalin önde gelen isimlerinin de hücreleri ve maketlerini görüyorsunuz. Bu türlü şeyler ilginizi çekmiyorsa boşverin, lakin resmi ideolojinin anlattıklarını duymak isterseniz Ulusal Müze’ye yakın İbret Müzesi’ni 10,000 tümene görebilirsiniz.

Eski Amerikan Büyükelçiliği: Ayrıyeten duymadıysanız da Ben Affleck’in 2012 üretimi Oscar ödüllü Argo sinemasını izlediyseniz 1979’daki ünlü ABD Tahran Büyükelçiliği rehine krizini kesinlikle biliyorsunuzdur. Sinemada daha çok Kanada Büyükelçisi’nin konutuna sığınan 6 kişinin kurtarılma operasyonuna odaklanılsa da büyükelçiliğin geride kalan çok sayıda çalışanı 444 gün boyunca İranlı öğrencilerin büyükelçiliği işgali sonrası rehin tutulmuştu. Münasebet ise ülkeden kaçıp ABD’ye sığınan Şah İstek Pehlevi’nin iadesini sağlamaktı. Doğal ki büyükelçilik işgali diye birşey uygar dünyada yeri olan bir durum değil, fakat o zamanki durumlar gereği bu olayın önemli sonuçları olmuştu. Humeyni İran’daki destekçileri gözündeki iktidarını sağlamlaştırmış, bu süreci düzgün yönetmediği düşünülen Jimmy Carter’ın sonraki başkanlık seçimini Reagan’a kaybetmesinde değerli bir tesiri olmuştu. Krizin bittiği ve rehinelerin salıverildiği 20 Ocak 1981’den sonra ABD ile İran ortasında diplomatik bağlantılar sıfıra yanaşırken, büyükelçilik tekrar Amerika tarafından kullanılamadı alışılmış ki. Bunun yerine İran’ın Den of Espionage (Casuslar Yuvası) olarak da bilinen 13 Aban müzesine dönüştü (13 Aban, İran takviminde işgalin başladığı 4 Kasım gününe denk geliyor) Buranın dış duvarlarında çok ikonik duvar fotoğrafları, bahçesinde de enteresan Amerikan aykırısı posterler bulunuyor. İçeride ise işgali kendi açılarından anlatan yazı ve açıklamalarla müzede ele geçirdikleri bilgi ve dokümanlar, casusluk emeliyle kullanıldığı belirtilen teknolojik aletler sergileniyor. Hayli enteresan bir yer olduğunu söyleyebilirim. Giriş 20,000 tümen. Tahran’ın İranşehr bölgesindeki müzeye ulaşmak için 1 numaralı metronun Taleghani durağında inmeniz gerekiyor.

Burada propagandanın direkt yapıldığı bir de İngilizce broşür dağıtılıyor. Dini başkan Ali Hamaney’in ağzından 2015 Paris Akınları sonrası ‘Batılı gençlere’ hitaben kaleme alınan bu bildiride terörün dini ya da ırkının olmadığı, Paris’te yaşananların her gün İslam coğrafyasının Filistin, Suriye, Yemen üzere farklı noktalarında yaşandığı üzere mevzulara değinilmiş. Bunu da yanınıza alın, bir orta okursunuz.

Aziz Sarkis Ermeni Katedrali: İran, Ermenilerin kıymetli azınlıklardan biri olduğu yakın coğrafya ülkelerinden. 20. yüzyıl boyunca göçlerle sayıları azalsa da Tahran’da ve Isfahan’da makul bir sayıda Ermeni hayatlarını sürdürüyor. Nejatollahi Caddesi’nde kentin büyük Ermeni Katedrali, Aziz Sarkis Katedrali varlığını sürdürüyor. Nispeten yeni bir bina olan bu katedralde fotoğraf çekimi katiyetle yasak, hem içeri girmeden, hem içeride kendi halinizde otururken bile daima uyarılıyorsunuz. Çok da kıymetli ya da tarihi birşey yok açıkçası lakin kural kuraldır, yapacak birşey yok.

Burasıyla ilgili unutamayacağım anı ise girişteki görevliyle konuştuklarımdı. Kapıdaki vazifeli, çantamı emanet olarak yanına bırakırken bana nereli olduğumu sordu. Buna cevap vermemem daha güzel olabilir diye düşündüm anlık olarak, soruyu anlamazlıktan geldim. Adam ısrarla tıpkı şeyi sormaya devam etti, yakın coğrafyadan öbür bir ülke mi uydursam diye düşünürken mantıklı bir karşılık bulamadım ve Türkiye’den geldiğimi söyledim. Vazifeli hiçbir düşmanca hal takınmadı. “Ben Ermeniyim ve sen de hoşgeldin” dedi. Türkiye’nin ne kadar hoş bir ülke olduğundan falan bahsetti. Tedirginliğim boşunaymış, İran genelinde karşılaştığım misafirperver tavır, bir İran Ermenisi tarafından da desteklenmiş oldu. Her Ermeni birebir biçimde reaksiyon verir miydi bilmiyorum lakin benim karşılaştığım kişi, sağolsun pek yardımseverdi.

Zahir-od Dowleh Mezarlığı: Tahran’ın en bilinen mezarlığı Behesht-i Zehra, lakin küçük olsa da kıymetli rahmetlileri barındıran Zahir-od Dowleh Mezarlığı’ndan bahsetmek isterim. Bilhassa İhtilal öncesinde kullanılıyormuş, eski periyodun şair, muharrir, müzisyen, akademisyen üzere tanınmış isimleri buraya gömülmüş. Ben bilhassa Füruğ Ferruhzad’ın mezarını görebilmek için buraya geldim, fakat kapalıydı. Google haritalarında yalnızca perşembe günleri açık olduğu yazıyor, ben maalesef perşembe günü orada olamadığım için yüksek duvarların gerisindeki mezarlığı göremedim. Siz denk gelirseniz Tajrish metro durağının biraz üstünde, Derbend tarafında bulunan Zahir-od Dowleh Mezarlığı’na uğramayı düşünebilirsiniz.

Şehirde birçok park var, en hoşlarından biri Kent Parkı’ydı (Shahr Park). Burada hem dinlenebilir, hem de kent halkının nasıl boş vakit aktivitelerinde bulunduğuna dair fikir edinebilirsiniz. Ben mesela burada dinlenirken bir kick-box okulu öğrencilerinin idmanına şahit oldum, kas yapmış genç erkeklerle başı kapalı eşofmanlı genç bayanların parktaki çalışmalarını izledim.

Benim Tahran’da göremediklerim, üstte belirttiğim Tochal, Niyavaran Sarayı, Derbend, Halı Müzesi, yakınlardaki Rey kenti ve öbür birçok müzeden oluşan bir yığın. Tahran’ın ne kadar büyük ve görülecek ne kadar çok müzesi olduğunu aklınızda tutun gelmeden. Ben 4 gün içinde elimden geldiğince süratli ve verimli biçimde gezmeye çalışsam da eksikler kaldı. Siz gelmeden evvel güzel bir plan yapın, toplu taşıma imkanlarını âlâ araştırın ve o denli gelin. Her halde çok dolu bir seyahat yaşayacağınıza eminim bu mega şehirde…

İletişim

Bu yazıyla ilgili sorularınızı, yazıya yorum yaparak bana iletebilirsiniz. Lakin sizden ricam, evvelki yorumları da okumanız, tahminen de birebir soru evvelden sorulmuştur.