İran Hazırlıkları – İran’a Gitmeden Önce Bilinmesi Gerekenler

Son güncelleme tarihi: 24 Aralık 2019

Artık Avrupa’da birçok ülkeyi gördükten sonra bende daha farklı coğrafyalara gitme isteği peydahlanmıştı zati çoktan beri. İran da gitmeyi uzun vakittir istediğim bir ülke olarak görmek istediklerim listesinde başı çekiyordu alışılmış. Sonunda uygun vakit ve uçak biletleri bulmayı başarınca daha somut adımlar atmaya başladım. Bu yazıda İran’a gitmeden evvel yaptığım ön çalışmaları, sizin de dikkat etmenizde yarar olan birtakım durumları sizlerle paylaşmak istiyorum. Yazıyı İran’a gitmeden evvel yazdım, döndükten sonra da gördüklerim ışığında birtakım güncellemeler yaptım elbette.

İran’a gitmek için gerekli evraklar

İlk bilmemiz gereken, İran’a Türkiye vatandaşlarının (ziyaretin 90 günü aşmaması kaydıyla) vizesiz gidebildikleri. Hem kara, hem de havayolu hudut kapıları için geçerli bu. Turistik İran vizesi diye birşey yok, diğer bir doküman almadan, umuma mahsus bordo pasaportunuzu kapıp gidebilirsiniz yani. Elbette pasaportunuzda İsrail’e giriş çıkışı belgeleyen bir vize, mühür vs yoksa. Hatta İsrail mührü olmasa bile Lübnan, Ürdün, Mısır üzere İsrail’in komşularındaki kara hudut kapılarının damgaları bile başınıza iş açabilir diye yazılar okudum. Birtakım yerlerde de İsrail mührünün son 1 yıla ilişkin olması üzere daha dar kapsamlı bir kriter gördüm ancak doğruluğunu bilemiyorum. Benim pasaportumda 4 yıl öncesinden Beyrut Refik Hariri Havaalanı’na giriş çıkış mühürleri vardı yalnızca, sorun olmadı.

İran’a yalnızca kimlikle gitmek ise mümkün değil, kesinlikle pasaportunuz olması gerekiyor.

İran’a nasıl gidilir

Gitmeyi başa koyduktan sonra birinci düşündüğüm, hangi ulaşım araçlarını kullanabileceğim konusuydu. Kasr-ı Tatlı Anlaşması’ndan beri Osmanlı ve sonrasında Türkiye’nin (ve şimdinin Irak’ının) İran’la sabit bir hudut sınırı var, bu yüzden karayoluyla da gidebilirsiniz. Lakin İstanbul yahut Ankara üzere yerlerde yaşayanlar için epeyce uzun ve yorucu bir seyahat olacağı garanti, en az 1 ün sürüyor yol. Bu yüzden havayolu vakit açısından daha mantıklı lakin o da bir Avrupa ülkesine alacağınız bilete kıyasla çok daha değerliye geliyor. Ben daima takipte kaldığım için bir kampanya yakaladım ve hayli uygun bir fiyata İstanbul’dan Tahran’a uçak bileti bulabildim.

Otobüsün bir başka zorluğu da alıştığımız formda internetten bir otobüs seçip bilet ayarlamanın pek mümkün olmaması. İran’a giden şirketlerle telefon aracılığıyla yahut şahsen yazıhanelerine giderek haberleşiyorsunuz, onlarda da uzun vadeli rezervasyon imkanı fazla yok. Zira otobüslerin ne vakit kalkacağı, hatta kalkıp kalkmayacağı bile tam muhakkak olmuyor. İnternette var üzere gözüken bir sefere telefonda ‘yok’ demişlerdi bana mesela bir otobüs firmasından. Telefonla konuştuğum bir öteki İstanbul merkezli otobüs firması da, İstanbul’dan Tahran’a 35 $’a götürdüklerini söylemişti. Bu türlü bir seyahat 30 saatten fazla sürüyor, üstelik bu firma Ankara’ya da uğramıyordu mesela. Ankara’dan İran seyahati düzenleyen firmalar var fakat otobüs fiyat ve saatlerine dair rastgele bir bilgi bulamadım internette. Bir adedinin yazıhanesine giderek şahsen konuştum, bana haftada iki gün (Salı-Cuma) seferlerinin olduğunu, seyahatin Tebriz’e 24, Tahran’a 30-32 saat sürdüğünü, bilet fiyatının 220 TL olduğunu (200 de yazabilirlermiş) söylediler. Lakin en değerlisi uzun vadeli bilet satmadıklarını, en fazla 1 hafta sonrası için bilet kestiklerini söylediler ki bu da evvelden plan yapmayı imkansız hale getiriyor diyebiliriz. Yalnızca aklına esince gitme özgürlüğü olanlar ya da acil bir durum sonucu gitmesi gereken İran vatandaşları açısından mantıklı bir seçenek olabiliyor bu durumda otobüs. Ankara’dan İran’a direkt uçan Mahan Air üzere şirketler bulunsa da uçak biletleri çok ucuz değil. Bu yüzden bulduğum ucuz uçak bileti beni bütün bu kaygılardan kurtarmış oldu diyebilirim. Türkiye-İran ortası tren seferleri evvelden mevcuttu, lakin 2015 yılında güvenlik münasebetleriyle askıya alınmış. Türkiye içindeki otobüslerle Ağrı’ya, oradan Doğubeyazıt’a, oradan Gürbulak Hudut Kapısı’na gitmek, oradan da İran’ın Bezirgan (Bazargan) kapısına geçmek mümkün olabilir, oradan da taksilerle Maku ve Tebriz’e geçilebiliyormuş mesela, o mevzularda kendim deneyime sahip değilim.

Geziye hazırlanırken her şeyden evvel benden evvel gitmiş gezginlerin yazılarını okumam gerekiyordu. Ha deyince gidilen bir yer olmadığı için kaynaklar elbette rastgele bir Avrupa ülkesi kadar fazla değil. Tekrar de insanın İran’la ilgili birçok bahiste birtakım şeylerden emin olması lazım, malum önyargıların birden fazla gerçek olmasa da kimileri gerçek ve bunlar can sıkıcı sonuçlar yaratabilir. Bilhassa benim üzere yalnız bir erkek olarak değil, çift olarak gitmek isteyenler yahut tek başına gitmeyi düşünen bayanlar için. Bu noktada İran’a daha evvel tekraren gitmiş ve İran’la ilgili mükemmel bir seyahat rehberi hazırlamış sevgili Zafer Bozkaya’nın kitabını önermek istiyorum, ben ziyadesiyle istifade ettim ondan.

Akıllara birinci gelen hususlardan biri natürel ki kılık kıyafet konusu. Ben bayan olmadığım için bu mevzuyu çok düşünmek zorunda kalmadım ancak bayanların başlarını örtmeleri gerekiyor, onu hepimiz biliyoruz. Saçın ön kısmı açıkta kalabilir, açıkçası biraz göstermelik bir örtünme biçimi olsa da kural bu türlü. Ayrıyeten bedenin yüz, bir ölçü saç ve el dışında bir yerinin görünmemesi, beden sınırlarının belirli olmaması üzere öbür kurallar da var. Genelde bayanlar için baş örtüsü haricinde tunik şekli kıyafetler tavsiye ediliyordu. Doğal ki bunların çok açık renklerde olmaması daha rahat etmenizi sağlayacak deniyordu. Benim dolaştığım yerlerde (Tahran, Isfahan, Tebriz) bayanlar bütün bu kuralları sonuna kadar zorlayacak hatta delecek biçimde giyinmişlerdi çoğunlukla. Saçın neredeyse yarısını açıkta bırakan kolay bir örtü, bedenin üst kısmını kalçaya kadar kapatan ince bir mont yahut tunik giymiş, altında bileğin bir kısmını açıkta bırakan kot pantolon ve rahat spor ayakkabılı, siyah değil birçok farklı renkte giyinmiş çok fazla bayan gördüm. Güneş gözlüklü, makyajlı, kıpkırmızı rujlu bayanlarla da karşılaştım, başındaki örtü kaydığı halde düzeltmekte hiç ivedi etmeyen bayanlarla da karşılaştım. Esasen an itibariyle bilhassa büyük kentlerdeki genç bayanlar örtünme kuralına karşı isyan bayrağını açmış vaziyette, birçok protesto yapılıyor bir müddettir. Güneşli havalarda bizdeki üzere olağan şapka takan bayanlar pek yok, onun yerine baştaki örtüyle birleşen, bayan tenisçilerin sıkça kullandığı tipten yarı açık siperlikli şapkalar takıyorlar. Turistler de her hallerinden muhakkak olsalar da bu “hicap” kuralına uyuyorlar. Yani bilhassa eski vakitlere nazaran özgürü fazla, fakat tekrar de önlemli olmakta büyük yarar var.

Erkekler için de şort giymemek daha mantıklı. Sıcak havalarda bunaltıcı olsa da gömlek pantolon yahut tişört pantolon kombinasyonu daha güzel seçimler. İran sokaklarından çekilmiş fotoğraflarda genelde pantolon gömlek giymiş, gömleğin kolunu sıvamış erkekler görmüştüm gitmeden. Seyrettiğim İran sinemalarında de genelde erkekleri bu biçimde gördüm. Bu yüzden yanımda götürdüğüm kıyafetleri buna nazaran seçtim, kolumdaki dövmenin açıkta kalması ihtimalini düşünerek daima gömlek giyip kolumu dirseğe kadar sıvadım. Küpe takan erkeklerle ilgili net bir yaptırım okumamakla birlikte bilhassa Tahran dışındaki kentlerde küçük meseleler yaşayabilme ihtimaline rağmen küpemi çıkarıp gittim İran’a. Lakin İran’daki erkeklerde varsayım ettiğimden çok daha fazla sayıda tişörtlü erkekle karşılaştım. Kimilerinin kollarındaki dövmeler de açıktaydı. Uzun saçlı erkekler de vardı. Sonuç olarak erkeklerde görmediğim iki şey, küpe ve şorttu diyebilirim. Kıyafet seçiminizi buna nazaran yapın.

Para kıymetli bir husus olağan. İran tahminen çok kıymetli bir ülke değil fakat kredi kartı kullanılmadığı için tüm harcamalarınızı nakit parayla yapmak icap ediyor. Bu yüzden gelirken yanınızda kalacağınız gün sayısına yetecek, hatta ne olur ne olmaz diyerek biraz daha fazla parayla gelmekte yarar var. Amerikan Doları işinizi görür. İran’ın resmi para ünitesi İran Riyali, 2018 Mayıs itibariyle 10,000 İran Riyali yaklaşık 1 TL’ye eşit. Ancak halk fiyatlardan bahsederken çoğunlukla Riyal değil, Riyal’in 1 sıfır atılmış hali olan Tümen’i (Toman yahut Tomen halinde söylem ediliyor) kullanmayı tercih ediyor. Yani 1,000 Tümen, yaklaşık 1 TL ediyor. Birileriyle fiyat pazarlığı yaparken bunu kesinlikle aklınızda tutun, herkes fiyatları Tümen cinsinden söylüyor. Tedavüldeki en büyük para 100,000 Riyallik banknot, lakin yüksek enflasyondan ötürü bunlar yetersiz kalınca bankacılık süreçleri için kullanılması kaydıyla 500,000 ve 1,000,000 Riyal pahasında banka çekleri basılmaya başlanmış. Lakin bunlar o kadar yaygınlaşmış ki, günlük alışverişlerde para yerine kullanılabiliyor.

Tabii para demişken benim gittiğim vakitte yaşadığım büyük bir düşünceyi da anlatayım. Ben gitmeden kısa bir mühlet evvel doların çok yükselmesi nedeniyle İran Devleti döviz ofislerini kapattı, döviz bozdurmayı yalnızca birkaç bankayla sınırladı. Buralarda da 1 Amerikan Doları’nı 4.200 Tümen’e sabitledi. Para bozdurmak gerçekten problemli bir hale geldi, 50 yahut 100 dolar bozdurmak için 10-15 dakika uğraşmam, adımı, pasaport numaramı, kaldığım yerin adresini falan vermem gereken formlar doldurmam gerekti. Bu süreçleri İran’ın en büyük bankalarından Bank Melli’de yapabilirsiniz. Öte yandan bu durum karaborsayı güzelce hortlatmış. Özgür piyasada karaborsacılar döviz bozuyor, ancak bilhassa turist açısından bakıldığında güvenilirlikleri tartışılır. Şayet İranlı bir tanıdığınız varsa onlardan yardım isteyin bu durumda, sizin muteber formda döviz bozanlarla (Tebriz’de bunlara ‘serraf’ diyorlar) buluşturup paranızı hem kısa müddette, hem de bankanın verdiğinden çok daha yüksek oranda bozarlar. Ben Tebriz’deki mesken sahiplerimin yardımıyla 2 dakikada 1 dolar = 6,000 tümen oranından rahatça döviz bozdurabildim mesela. Umarım kısa müddette bu yasak kalkar.

İran’da kredi kartı kullanılmadığı için kalacak yer rezervasyonu biraz daha dertli bir iş haline geliyor. Ancak Hostelworld üzere sitelerde seçenekler bulabilmeniz mümkün natürel. Öte yandan aklınızda tutmanız gereken en kıymetli seçenek, öteki birinin meskeninde kalma ihtimali. Kelamda değil özde misafirperver İran halkından, Couchsurfing üzere sitelerde kalma isteğinizi beyan ettiğinizde beşerler sizi meskenlerinde ağırlamak için adeta yarışıyor denebilir. Ben Couchsurfing’de hiçbir referansım olmamasına karşın farklı kentlerdeki insanlardan 50’den fazla bildiri aldım. Tahran ve Tebriz’de de beni konuk eden insanlarda hiçbir sorun yaşamadım. Bir küçük hatırlatma, İran’da beşerler internet üzerinden haberleşmek için bizdeki Whatsapp’in çok gibisi olan Telegram’i yaygın formda kullanıyordu, lakin ben gitmeden kısa bir mühlet evvel o da yasaklandı. Ben telefonuma bir VPN uygulaması indirip o denli gittim İran’a. Bu ortada olağan kaidelerde havaalanında pasaport denetiminde nerede kalacağınızı sorabilirler diye bir öbür gezgin arkadaştan bilgi almıştım, bu yüzden şayet Couchsurfing yapacaksanız İran’a gelmeden evvel yanında kalmayı düşündüğünüz şahıstan size uygun bir otelin ismini söylemesinin, sorulması halinde o otelin ismini vermenizin çok yeterli olacağını öğrendim, aklınızda olsun. Ben tek bir otel yerine birçok otelin isim, adres ve telefon bilgilerinin olduğu bir çıktıyla gittim, bir tane otele de 1 gün için fiyatsız iptal seçeneği olan bir rezervasyon yaptım. Pasaport denetiminde tek soru sormadılar. İran’da Couchsurfing kullanımıyla ilgili başka bir yazı yazacağım.

İran’da bulacağınız kablosuz internet temasları iddia edeceğiniz üzere ziyadesiyle sansüre maruz kalıyor ve yavaş. Malum toplumsal medya ağlarına (Facebook, Couchsurfing vs.), Youtube üzere görüntü sitelerine erişiminizin olmayacağını bilin. VPN bu yüzden gerekli. Şunu da belirteyim, İran’da halka açık alanlarda kablosuz ağlar bulma ihtimaliniz çok düşük, Avrupa’daki üzere tabir-i caizse zibil üzere fiyatsız ağ yok. Şayet internete çok fazla gereksiniminiz olacaksa, örneğin Couchsurfing yapacaksanız ve sizi konuk edecek şahıslarla irtibat halinde olmanız gerekiyorsa ya ülkeye girdiğinizde hiç vakit kaybetmeden bir İran sınırı alın, ya da gelmeden evvel uygun yurtdışı paketleriniz olduğundan emin olun. İran çizgileri ucuz, yalnızca yeni bir çizgi aldığınızda bu sınırın etkinleşmesi için bir mühlet beklemeniz gerekiyor.

İran’da resmi hafta tatili bizdeki üzere Cumartesi-Pazar değil, Cuma günü. Müzeler de o gün kapalı olabiliyorlar. Perşembe öğlenden sonra tatil ancak birçok yerde perşembeyi tam gün tatil yapıyorlar. Bunu da aklınızın bir köşesine yazın kesinlikle.

Metrolarda bayanlara ayrılı vagonlar var, bunlar genelde birinci ve son vagonlar oluyor. Erkekseniz bunlara binmeyin, bayansanız istediğinize binebilirsiniz, lakin yanında kocası yahut yakını bir erkek olmayan bayanlar genelde bayan vagonunu tercih ediyor. Açıkçası Tahran metrosunun insanlık dışı kalabalığını düşündüğümde onları suçlayamıyorum. Otobüslerde de genelde bayan erkek kapıları farklı, bunları aklınızda tutun. Lakin esasen insanları takip ederek, biraz sağınıza solunuza bakarak ne yapmanız gerektiğini anlayacaksınız.

Artık ben gezdiğim yerlerde standart turistik atraksiyonların dışına çıkarak farklı şeyler yapmak istiyorum, bilenler bilir. Benim de İran’da en çok yapmak istediğim şeylerden biri, Tahran’ın meşhur Azadi (Özgürlük) Meydanı’na gidip, adeta aşık olduğum, İslam İhtilali öncesinin İran’daki süperstarı, şimdinin ise sürgünü Guguş’un yahut Hayedeh’nin birkaç müziğini orada kulaklığımdan dinleyebilmekti. Telefonumda yüklü olan müzikler denetim edilir mi diye merak ediyordum. Bu açıkçası fazla paranoyak bir fikirmiş, telefon denetimi diye birşey olmadı, istediğim şarkıyı istediğim yerde dinledim. Esasen bu çeşit yasaklar herkes tarafından her gün deliniyormuş, bunu da öğrendim İran’da.

Bunlar haricinde insanların genelde az da olsa İngilizce bildiklerini söyleyebilirim. Hiç bilmeyen de var doğal, lakin Türkçe anlayan beşerlerle müsabaka olasılığınız çok yüksek (onlar size ‘niye Türkçe danışmıyorsun’ diyecektir, gülüp Türkçe devam edin konuşmaya). Tebriz’i saymıyorum orası esasen Azeri kenti, herkesle bir halde Türkçe anlaşabilirsiniz, fakat Tahran’da bile Türkçe bilenlerle karşılaştığımı söyleyeyim. Bilhassa taksicilerin değerli bir kısmı Tebrizli olduğundan Türkçe konuşabiliyorsunuz onlarla. Yeniden de Farsça kimi sayıları bilmeniz, bilhassa taksicilerle pazarlık yaparken işinize yarayabilir. Aslında tavla oynayanlar 1’den 6’ya kadar sayıları biliyor (yek, do, se, cahar, penç, şiş). 7 heft (hafta sözcüğü buradan geliyor), 8 heşt, 9 no, 10 deh. 1,000 hezar (5,000 demek için penç hezar diyeceksiniz mesela). Bu kadarı bile muhakkak yerlerde işinize yarayabilir. Bir yere girdiğinizde erkeklere ‘salam aga’, bayanlara ‘salam hanum’ deyin. Onlar size ‘befam’ (buyurun) diyecek. Ayrılırken ‘hodafız’ deyin, teşekkür ederken ‘mersi’ (evet bildiğimiz mersi) yahut ‘memnun’ deyin, metrodan inerken önünüzdeki insanlardan ‘bebakşid’ (affedersiniz) diyerek yol isteyin, yanınıza birileri yanaşıp Farsça birşeyler söylediğinde ‘nemidunam Farsi’ (Farsça bilmiyorum) deyin, tamamdır. Son söylediğim dilbilgisi açısından tam yanlışsız değil ancak benim işim gördü.

İran’a giden Amerika’ya gidebilir mi?

Bu hazırlık basamağında insan ister istemez şunu da düşünüyor, pasaportumda bundan sonra taşıyacağım İran giriş çıkış mühürleri, bundan sonra gideceğim ülkelerde, bilhassa Batı ülkelerinden vize alırken sorun yaratır mı diye. Ben de çok düşündüm, bu mevzuda yaptığım araştırmalarda karışık yorumlar buldum. Hiçbir sorun yaşamadan İngiltere’ye, Amerika’ya gitmeye devam ettim diyenler de gördüm, vize müracaatları reddedilmiş insan hikayeleri anlatıp ikinci bir pasaport çıkartın yahut yeni pasaport alın diyenler de… Ben açıkçası geçmişte aldığım pek çok Schengen Vizesi’ne ve ileride girebileceğim vize görüşmelerinde karşılaşacağım muhtemel sorulara karşı tüm âlâ niyetimle gezgin ruhumdan dem vurarak kaygımı anlatabileceğime güvenerek bir risk alıp İran’a gitme kararı verdim. Üstte atıfta bulunduğum Zafer Bozkaya da hiçbir sorun yaşanmadığını belirtmiş kitabında.

2019 sonu itibariyle yazıya gönül rahatlığıyla bir ek yapabilirim. İran’a giden, Amerika Birleşik Devletleri’ne gidebiliyormuş. Amerika vizesini nasıl aldığımı farklı bir yazıyla da anlattım zati. Bu noktada bir öteki ek daha yapmalıyım, İran İslam Cumhuriyeti, 2019’un Temmuz ayında, ülkeye gelen turistlerin pasaportlarına mühür vurma uygulamasından vazgeçtiğini açıkladı. Böylelikle İran’a çok daha gönül rahatlığıyla giriş çıkış yapmak mümkün olacak.

Bunların hepsini yaptınız mı? İran’a gitmeye neredeyse hazırsınız bence. Ekstra ne lazım bilmiyorum, o yüzden neredeyse diyorum, zira büsbütün emin olmak mümkün değil tahminen de İran kelam konusu olunca. Umarım unuttuğum birşey kalmamıştır. Umarım İran’ı görmeyi çok isteyen insanlara biraz olsun fikir verecek bir yazı yazabilmişimdir. Umarım gitmeye istekli öteki gezginlerin gözünü korkutmamış, onları gayelerinden alıkoymamışımdır. Zira sahiden beklentilerinizin çok ötesinde, kusursuz bir maceraya adım atmak üzeresiniz. Gereken önlemleri aldıysanız korkmayın lütfen. Kendim yaşayarak da gördüm ve çok hoş şeylerle, çok hoş beşerlerle karşılaştım. Döndüğümde İran hakkında daha öbür yazılar da yazdım, onları da okuyunuz 🙂

İletişim

Bu yazıyla ilgili sorularınızı, yazıya yorum yaparak bana iletebilirsiniz. Lakin sizden ricam, evvelki yorumları da okumanız, tahminen de birebir soru evvelce sorulmuştur.