Cebeci Asri Mezarlığı’ndan İzlenimlerim

Son güncelleme tarihi: 16 Eylül 2019

Öncelikle şunu belirteyim, bu yazıyı yazabilmek için Cebeci Asri Mezarlığı’na iki kere gitmem gerekti. Birinci gidişimde pek araştırma yapmamıştım, açıkçası hem büyüklük hem de içindeki kıymetli rahmetlilerin sayısını biraz hafife aldığımı fark edince yaklaşık 1 yıl sonra daha hazırlıklı bir formda tekrar gittim.

Mezarlıkların bir ya da daha fazla kimliği olduğuna inanmışımdır. Fakat Ankara’daki bir mezarlığın rastgele bir kimliği olabileceğini düşünmemiştim. Bu kadar uzun vakittir Ankara’da yaşayan biri, hem de kendini uygun bir mezarlık gezicisi olarak tanımlayan biri için Cebeci Asri Mezarlığı’nı bu kadar geç görmüş olmak hakikaten ayıpmış. Zira burası bana nazaran Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci yıllarından 90’lara kadar olan gelişim ve değişimini sunan bir yer, dikkatli bakanlar ve evvelce araştıranlar için.

Önce biraz mezarlığın tarihçesinden bahsedeyim. Ankara’nın birinci çağdaş (asri) mezarlığı olarak 1935’te açılmış burası. Dizaynını Alman mimar Martin Elsaesser yapmış, hatta Ulus Heykel’deki o ünlü Sümerbank binasının da mimarı kendisi. Karşıyaka Mezarlığı günümüzde Ankara’nın en çok defin yapılan mezarlığı olsa da ondan evvel burası başşehrin rahmetlilerinin bir numaralı istirahatgahıymış. An itibariyle 200 binden fazla insanın mezarı burada. Mezarlık ‘fil ayağı’ halinde bir yere kurulmuş, nedeni, söylenene nazaran fillerin insan dışında ölülerini hatırlayan tek canlı olmasıymış. Gerçek mudur bilemem. Bir de burayla ilgili birçok mezarın kıblesinin hakikat istikametten şaşmış olduğu 2007 yılında bizzat Diyanet İşleri Başkanı tarafından doğrulandı. ‘Ölülere saygısızlık olmasın’ denilerek mezarların yerleri değiştirilmemiş. Mezarlıkta dolaşırken bunu kolay kolay görebilmek mümkün.

Mezarlığa 2. ziyaretimden evvel yaptığım hazırlıkları biraz anlatayım. Çeşitli sitelerden burada yatan kayda kıymet bireylerin listesini buldum, belediyenin mezarlık bilgilendirme sistemi MEBİS’ten bu bireylerin hangi ada ve parselde bulunduğunu, bunların hangi kapı, cadde ve sokaklara yakın olduğunu not ettim. Şayet gitme niyetiniz varsa sizin de benzeri bir liste yapmanızı öneririm. Ayrıyeten mezarlığa 3. kapıdan girip, 4. kapının ötesine geçtikten sonra geri dönüp 1. kapıya yanlışsız gitmenizi öneririm, hakikaten 1. kapı biraz alçakta kalıyor. Doruktan aşağı yürüme bahtınız olur böylelikle ancak çok da kıymetli değil tahminen, zira bir Père Lachaise ya da Aşiyan üzere çok engebeli bir zirveye kurulmuş değil.

Mezarlık artık pek merkezi bir yer olmadığından bilhassa kapılara uzak kısımları birçok vakit tenha kalıyor. Buralarda bazen başıboş köpeklerle, tek tük beşerlerle karşılaşıyorsunuz. Çoğunlukla elinde ibrikle, kürekle falan gezen bu beşerler size bilhassa aradığınız bir yer olup olmadığını sorarlar, hepsi olmasa da büyük kısmının mezarlığın resmi vazifelileri olduğunu varsayım ediyorum. Neredeyse bütün adaların yerlerini, değerli bireylerin mezarlarını falan çok âlâ biliyorlar. Onlardan yardım alabilirsiniz, ancak bahşiş vermek gerekebilir. Ben 1-2 yerde sordum, güya o denli bir intibaya kapıldım. Yeniden de bana çok yardımcı oldular ve mutlaka rahatsız edici şahıslar değiller.

Genel manada Cumhuriyet sonrasının idealist, ilerici, bugün için ise artık Ayrancı, Esat, Kavaklıdere üzere eski semtlerin sakinleri olan (çocukları ise Ümitköy’e Çayyolu’na taşınmış), eski Ankaralılar diyebileceğimiz bölümün son durağı üzere burası. Öncelikle şunu söyleyebilirim, İstanbulluların çok lafını ettiği gri, beton kent nitelendirmesini bu mezarlığa şöyle uyarlamak mümkün, mezar taşları alışkın olduğumuz standart formların dışına çok çıkmıyor. Bir Aşiyan üzere sürüyle meşhurun, şair ve muharrirlerin yeri olmadığından, Ankara’ya ya da genel olarak devlet ve bürokrasiye atfedilmiş sıradanlık yalnızca mezar taşları için konuşacak olursak burada da mevcut. Lakin bilhassa mezarlığın yapısı, güzelce büyüyüp ormana dönmüş ağaçlarıyla son derece huzurlu bir ortama dönüşmüş. Şunu da belirteyim, elbette yalnızca ‘Cehape’ zihniyetinin değil, 1990’lara dek Türkiye’nin siyasi ve toplumsal coğrafyasında önlerde yer almış her bölümün mensupları, ebedi uykularını burada uyuyor. Yani pirler, tarikat liderleri falan da var fakat esasen Cumhuriyet devrinin siyasi yapısını temsil eden kıymetli şahıslar, sanatkarlar ve aydınlar, bu mezarlıkta yatıyorlar.

Cebeci Asri Mezarlığı’nda kimlerin mezarları var?

Cumhuriyet devrinden 12 Eylül’e dek değişip donüşmüş Türkiye ve Ankara’yla özdeşleşmiş birçok kişinin mezarı burada. Anladığım kadarıyla 1980’lerle birlikte gömme merasimleri Karşıyaka Mezarlığı’na güzelce kaymaya başlayınca bu mezarlığa genelde daha evvelce mezar yeri almış ya da bir aile üyesinin mezarına gömülecek şahıslar haricinde fazla defin yapılmıyor. Mezarlık yerinin büyük kısmı dolu, lakin belirli yerlerde boşluklar göze çarpıyor. Mezarlığın girişindeki güvenlik görevlisinden öğrendiğim kadarıyla hala yeni mezarlık yerleri satılmaktaymış 25-30 bin TL karşılığında, bunun için 3. kapının yanındaki yönetimle konuşuluyormuş. Karşıyaka kadar kalabalık olmasa da burada her gün defin süreçleri gerçekleştiriliyor, ben 2 gidişimde de cenaze merasimlerine rastladım.

Cebeci Asri Mezarlığı sahiden Cumhuriyet’in kuruluş yıllarına tanıklık etmiş onlarca, yüzlerce devlet görevlisinin son yeri durumunda. Meclis liderleri, bakanlar, milletvekilleri, kontenjan senatörleri, müsteşarlar, bir sürü general ve üst rütbeli subayın mezarlarıyla bilhassa mezarlığın eski kısımlarında karşılaşabilmek mümkün. Eski başbakanlar Refik Saydam ve Ferit Melen’in, intihar ederek hayatını sonlandırmış Ankara Valisi Nevzat Tandoğan’ın, 27 Mayıs sırasında Genelkurmay Başkanı olan Rüştü Erdelhün’ün, birinci Ulusal Eğitim Bakanlarından, Can Yücel’in babası Hasan Ali Yücel’in, ilk Diyanet İşleri Başkanı Rıfat Börekçi’nin, Bilkent Köprüsü’nün yanındaki mescide ismi verilmiş 3. Diyanet İşleri Başkanı Ahmet Hamdi Akseki’nin, Ankara’da cadde ismi olarak bildiğimiz Tunalı Hilmi’nin, Reşit Galip’in mezarları mesela burada. Cumhuriyet öğretmenleri, müfettişler, mimar ve mühendisler, tabipler, yargıçlar, savcılar ve avukatlar, banka yöneticileri, muhasebeciler, üst seviye memurların mezarlarını, mezar taşlarının üstündeki kartvizit üzere yazılmış kitabelerden tanıyorsunuz esasen. Ayrıyeten Atatürk’ün kız kardeşi Makbule Atadan, İsmet İnönü’nün eşi Mevhibe İnönü, Kenan Evren’in eşi Sekine Evren’in mezarları da burada.

90’ların başında gerici teröre kurban gitmiş Uğur Mumcu, Muammer Aksoy, Turan Dursun üzere şahısların de mezarları Asri Mezarlık’ta. Şair-yazarlar ortasında da Cahit Sıtkı Tarancı, Memduh Şevket Esendal üzere isimler dikkat çekiyor. Birçok kişinin Kurtlar Vadisi dizisindeki Hüsrev Ağa rolüyle hatırladığı Devlet Tiyatrosu sanatkarı Baykal Saran, küçükken televizyonda 3 kesimli sazı ‘yaren’le görüp hafızama kazıdığım Özay Gönlüm, Devlet Sanatkarı müzisyen Ziya Taşkent’in mezarları tekrar burada. Nasuh Akar ve Celal Atik üzere şampiyon güreşçilerin, Arman Talay (Ermeni bölümünde), İhtilal Sağıroğlu ve Avni Bulduk üzere spor topluluğunda tanınmış şahsiyetlerin ve olağan ki Gençlerbirliği’nin neredeyse 40 yıl başkanlığını yapmış İlhan Cavcav’ın aile kabristanı burada.

Ankara’nın eski belediye liderlerinden Vedat Dalokay, birebir trafik kazasında hayatını yitirdiği eşi ve oğluyla birlikte bu mezarlıkta yatıyor. Azerbaycan’ın Sovyetler Birliği’ne katılmasından evvel 1918’de kurulan kısa periyodik birinci bağımsız devletinin kurucusu Mehmet Emin Resulzade’nin mezarı, üzerindeki Azerbaycan bayrağı sayesinde uzaktan da farkedilebilecek bir yerde. Tekrar bizim Resulzade üzere daha çok ‘okulunun’ isminden bildiğimiz Hacı Ömer Tarman’ın mezarına burada rastladım. Birinci Türk tayyarecisi Vecihi Hürkuş’un mezarını görme bahtı bulamadım lakin burada olduğunu biliyorum. Sabiha Gökçen’in aile kabristanı Asri Mezarlık’ta bulunmakla birlikte, Gökçen’in mezarı yaygın kanının bilakis Cebeci Askeri Şehitliği’nde.

Bunlar dışında olağan ki Türkiye’nin yakın tarihinde yer almış birtakım isimler de bulunuyor. 1963’teki başarısız darbe teşebbüsünün akabinde idam edilmiş subaylar Fethi Gürcan ve Talat Aydemir’in mezarları yan yana mesela. Ya da benim mezarlığa gitmeden evvel yaptığım araştırmada keşfettiğim, 1960’larda Türkiye’de tahminen de birinci sefer ötenazi tartışmalarının yapılmasına neden olmuş doktor Alp Reel’in mezarı da burada. ¹ Ankara’nın en yeterli kelle paçasını yaptığını düşündüğüm Rumeli İşkembecisi’nin kurucusu Hamdi Özden’in aile kabristanını, işkembecinin logosundaki yazı tipinden tanıyabilirsiniz. 3. kapıya çok yakın bir yerde Rıdvan-Binnaz Ege’nin mezarları var. Akademisyen, iktisatçı Sadun Aren’in de mezarı, Cahit Sıtkı Tarancı’ya yakın bir yerde. 90’larda çocuk olmuş benim gibilerin Bir Söz Bir Süreç yarışındaki ‘kelime’ heyeti olarak hatırladığı dilbilimci Emin Özdemir’in mezarı burada. Ehliyetsiz bir şoförün çarpması sonucu hayatını yitiren ODTÜ hocası Ordal Demokan’ın (ki Odtü Fizik’in Üçlü Amfileri’nden birine ismi verilmiştir) da mezarı burada.

Ayrıca çeşitli meslek kümelerinin farklı birkaç şehitliği de Asri Mezarlık’ta. Polis Şehitliği, Dışişleri Şehitliği üzere kısımları görebilirsiniz. Dışişleri Şehitliği’nde çoğunlukla ASALA militanları tarafından öldürülmüş diplomatlar yatıyor. Çok özel bir kısım daha var. 1963’te Ankara semalarında gerçekleşen fecî uçak kazasında ölenler için biraz bakımsız kalmış olmakla birlikte farklı bir kısım yapılmış. 120 kişinin öldüğü kazada ölenlerden 4 tanesi, Cebeci Asri Mezarlığı’nda yatıyor. ²

Mezarlığın farklı dinlere ayrılmış kısımları de var. Cumhuriyetin birinci yıllarında Ankara kent merkezinde bulunan birçok azınlık mezarlığı, kentin göbeğinde kaldıkları için istimlak edilmiş olmasaydı, bir vakitler Ankara’da ne çok azınlığın yaşadığını çok daha net bir halde görüyor olurduk. ³

Cebeci Asri Mezarlığı’nda gayrimüslim kısımları de bulunuyor. Bunlar 4. kapıya yakın kısımda. Mezarlığa benim üzere geldiyseniz Hıristiyan (Rum, Ermeni, Katolik ve Protestan) ve Yahudi kısımlarını de görmenizi öneririm. Ben göremedim doğal lakin Esenboğa Havaalanı’nda 1984’te bombalı akın gerçekleştirerek 9 kişinin vefatına neden olan, sonrasında idama mahkum edilerek asılan ASALA militanı Levon Ekmekçiyan’ın mezarı da buradaymış, lakin ailesinin türel teşebbüsleri sonrasında 2015’te cenazesi mezardan çıkarılarak Fransa’daki ailesine gönderilmiş. Yakın vakitlere ilişkin fazla Ermeni ya da Yahudi mezarı olmasa da Ankara’ya sonraki yıllarda gelmiş İngiliz, Alman vs. üzere başka milletlerden şahısların nispeten yakın vakitte gömülmüş şahısların mezarları burada yer alıyor. Bir tane Koreli’nin mezarını bile gördüm. Ayrıyeten tesadüfen birkaç Bahai’nin yan yana mezarına da denk geldim, Müslüman kısmındaydı bunlar, lakin kitabelerindeki Bahaullah sözlerinden bunu anlamak mümkündü.

Burada yatan tüm kaydadeğer bireylerin ismini anmama imkan yok, tekrar de şahsen gördüğüm kıymetli şahısların ebedi istirahatgahını saymaya çalıştım.

Cebeci Asri Mezarlığı’na Nasıl Gidilir?

Mezarlığın ismi Cebeci olsa da günümüzde Cebeci diye bildiğimiz semtle hiçbir alakası kalmamış mezarlığa ulaşabilmek için birkaç yol var. Öncelikle mezarlığa 1, 3 yahut 4 numaralı kapılardan giriş yapılabiliyor. Gültepe Caddesi üzerindeki 2 numaralı kapı vakit zaman kapalı tutuluyor. 1 numaralı ana giriş, Gülveren Plevne Caddesi üzerinde, Mamak Belediyesi’ne yakın sayılır. Buradan Ulus – Siteler dolmuşları geçiyor. Kızılay’dan bu kapıya fazla otobüs yok, Ulus ve Sıhhiye’den kalkan Gülveren, Plevne, Karapürçek otobüsleriyle buraya ulaşabilirsiniz. Gültepe Caddesi üzerinde bulunan 3 numaralı kapı yalnızca yaya girişine müsaade veriyor, 1 ve 4 numaralardan araçla geçilebiliyor. 3 numaraya gelebilmek için 456 numaralı Örnek – Kızılay otobüsüne binip Altındağ Emniyet Müdürlüğü durağında inebileceğinizi hatırlatmak isterim. Bilhassa 3. kapı civarı pek tekin yerler değil, o yüzden mezarlığın dışında pek dolanmamanızı, benim yaptığımın bilakis tek başınıza gitmeyip mezarlık sever bir arkadaşınızı peşinize takmanızı öneririm.

Cebeci Asri Mezarlığı, benim için ‘Eski Türkiye’nin bir anısı olarak zihnimde yerini aldı. Ankara’ya yalnızca gezme hedefiyle gelenler için tahminen lüks olur fakat burada yaşayan insanlara en azından bir sefer görmelerini önereceğim.

İletişim

Bu yazıyla ilgili sorularınızı, yazıya yorum yaparak bana iletebilirsiniz. Fakat sizden ricam, evvelki yorumları da okumanız, tahminen de birebir soru evvelden sorulmuştur.