Arnavutluk’un Başkenti Tiran’da Gezilecek Yerler

Son güncelleme tarihi: 15 Nisan 2019

Hatırı sayılır ölçüde Balkan ülkesi görme fırsatınız olduğunuzda, coğrafyada gitmediğiniz ülke ve kentlerle ilgili kimi kestirimler yürütebilme bahtınız olabiliyor. Daha evvelden gittiğim Balkan başkentlerini büyüklük ve görülecek yer sayısına nazaran karşılaştırdığımda, büyük kısmının 2 günde gezilebilecek yerler olduğunu anlamıştım. Bu nedenle iş yerimden müsaade almadan, yalnızca haftasonu için bir kente gidip geri dönme planları yapmaya başladım. Arnavutluk’un başşehri Tiran, bu biçimde ziyaret ettiğim birinci kent oldu. Tahminlerimde de yanılmamışım, 2 gün ziyadesiyle yetti ve bu müddet içinde epeyce keyifli vakit geçirebildim.

Tiran’a nasıl gidilir

Türkiye’ye yakınlığından ötürü Tiran, hayli rahat gidilebilecek bir pozisyonda. Tertipli uçuşlar 2 saatten biraz kısa bir müddette sizi İstanbul’dan Tiran’a ulaştırıyor. Esenler Otogarı’ndan otobüsle ulaşım de mümkün olsa da, hem mühleti hem de ortada Schengen Bölgesi’nden geçilmesi gerektiğinden ülkü yol olmadığı kesin.

Bunlar haricinde Makedonya, Kosova, Karadağ üzere komşu ülkelerden de Tiran’a otobüsle gidilebiliyor.

Arnavutluk’ta pasaport kontrolü

Arnavutluk’a yapacağınız 90 günü aşmayan ziyaretlerinizde, bordo pasaportunuzla vizesiz halde girebiliyorsunuz, tıpkı bölgedeki öteki AB üyesi olmayan ülkeler üzere. Gelmeden evvel Arnavutluk polisinin pasaport denetimi esnasında hayli sert bir tavır izledikleri, birtakım Türk vatandaşlarını çeşitli münasebetlerle geçirmediklerine dair yazılar, görüntüler görmüştüm. Bu nedenle Tiran’a indiğimizde biraz daha dikkatli ve temkinli bir halde misyonlu memura pasaportumu uzattım.

Memur bana bu gelişimin Arnavutluk’a birinci gelişim mi olduğunu sordu. Evet dedim, hakikaten öyleydi. Yalnız burada küçücük bir ayrıntısı unutmam, başıma az kalsın iş açacaktı. Memur önündeki bilgisayardan daha öncesinde ülkelerine giriş yapmış göründüğümü söyleyince, neyse ki süratli bir biçimde durumu kavradım. Geçen sene Üsküp’ten Podgorica’ya otobüsle giderken otobüsten hiç inmeden 4 ülke topraklarından geçmiş, öbür yolcular üzere bu ülkelerin görevlilerine pasaportumu vermiştim. Makedonya’dan çıkıp Kosova’ya girdikten sonra, Arnavutluk üzerinden Karadağ’a gitmiş olduğumuz aklıma gelince, bu durumu anlattım. Pasaportumda bu giriş çıkışın mührü olmadığı için aklımdan çıkmış. Memur biraz kuşkulu görse de beni, pasaportuma mühür vurup yolladı. Olağanda Arnavutluk’ta isteseniz bile pasaportlara mühür vurmuyorlar, bana farklı bir muamele sergilediler fakat sonuç olarak almazlık etmediler, boş yere bekletmediler. Sizin de pasaportunuza mühür vurulmazsa telaşa kapılmayın, uygulama bu türlü.

Tiran Nënë Tereza (Rahibe Teresa) Memleketler arası Havaalanı’ndan kent merkezine gelmek için 2 seçenek var, birincisi taksi, ikincisi ise muhakkak saatlerde çalışan LU-NA minibüsleri. Lakin akşamın biraz geç saatlerinde inmeniz halinde dikkatli davranmanız gerekecek, daha âlâ fikir verebilmek ismine kendi başımdan geçen olayı olduğu üzere paylaşmayı hakikat buluyorum.

Yukarıda anlattığım pasaport denetiminin akabinde saat 22:30 üzere Arnavutluk’a giriş yapmıştım. İnternette merkeze son minibüsün 23:00’te kalktığını okuduğumdan çabucak para bozduracak bir yer aradım. Lakin o sırada taksicinin biri resmen yapıştı bana, uygun fiyata kente götüreceğini, otobüslerin bittiğini, para bozduramazsam bana kolaylık göstereceğini söyleyen bir taksiciydi. Türkiye’den geldiğimi söyleyince, isminin Hasan olduğunu, Müslüman olduğunu, palavra söylemediğini anlattı durdu.

Ne tesadüf ki döviz bozdurma ofisindeki adam, dükkanı kapattıklarını söyleyince hakikaten taksiden öteki dermanım olmadığını düşündüm bir an. Yeniden de tez etmedim, otobüslerin bittiğini kendim görmek istedim. Yeterli ki istemişim, zira 30-40 metre ileride LU-NA minibüsü hazır ve nazır bekliyordu. Minibüsün sürücüsüne üzerimde Arnavutluk Leki olmadığını anlattım, “hallederiz” dedi. Bu sayede taksicinin müthiş bir çakallığından kurtulmuş oldum. Siz siz olun, şayet aceleniz yoksa saat başı kalkan bu otobüsleri bir biçimde yakalayın. Dipnot olarak belirteyim, minibüs bileti tek taraf 250 lek. Ben ziyaret ettiğimde 1 TL yaklaşık 20 lek’e eşitti. Bana yapışan taksici birinci başta 2000 lek fiyat çekmiş, sonrasında 1500’e inmişti ki bu taksi için düzgün bir fiyat. Ortadaki farkı artık siz hesap edin.

Mart 2019 itibariyle havaalanından merkeze son otobüsün gece 12’de, kentten havaalanına ise 23:00’te kalktığı bilgisini vermiş olayım.

Üsküp yahut Saraybosna kadar ağır olmasa da Osmanlı tesirinin hissedilebildiği Tiran, müze yahut turistik yer manasında fazla seçenek sunan bir yer diyemem, lakin var olan az sayıda yeri düşününce turist dostu bir kent olduğunu, ileride açılacak müze ve – varsa şayet- daha fazla ortaya çıkarılacak cevherleriyle ön plana çıkma potansiyeli taşıdığını söyleyebilirim.

Şehir merkezi çok geniş değil, birçok yere yürüyerek gidilebiliyor. Otobüse binmeniz gerekirse de tek biniş fiyatı 40 lek, otobüste sürücüyle birlikte seyahat eden ve her durakta atmaca üzere gözleriyle yeni binenleri süzen biletçiye nakit ödüyorsunuz bu parayı.

Tiran’da gezilebilecek yerler

İskender Bey Meydanı (Skanderbeg Square)

Tiran kentinin kalbi, ziyaret edilesi yerlerin çok büyük kısmının etrafına toplandığı İskender Bey Meydanı, öbür yerleri de görmek istediğinizde başlangıç noktanızı oluşturacağından 1’den fazla sefer göreceğiniz bir yer olacak. Zira kenti dolaşan otobüslerin birçok, buradan hareket ediyor. Ankara’nın Kızılay Meydanı üzere bir çeşit. Farklı olarak trafiğe kapalı, araç trafiği bu büyük ve çoğunluğu boş meydanın etrafından dolaşarak akıyor.

Meydanın bir köşesinde Ulusal Tarih Müzesi var, karşı çaprazında meydana ismini veren İskender Bey’in vaktinde Enver Hoca tarafından açılmış bir heykeli ve Avrupa Birliği Parkı bulunuyor. Çabucak köşede kentin simgelerinden Ethem Bey Camii ve Saat Kulesi, onların yanında ise Opera binası yer alıyor. Söylediğim otobüs durakları, Opera ve caminin ortasındaki boşluğun çabucak ilerisinde bulunuyor. Ortada bir yerde ise adeta meydan “boş kalmasın” diye konulmuş üzere duran küçük bir atlıkarınca var.

Ulusal Tarih Müzesi

Tiran’ın en kıymetli müzesinin bu ulusal tarih müzesi (National Museum of History, Muzeu Historik Kombëtar) İskender Bey meydanının bir kenarını kaplıyor. Binanın üzerindeki kocaman Sosyalist mozaikten kolaylıkla tanınabilir. Müzede Arnavutluk’un bugünkü topraklarının üzerine kurulmuş olduğu İlirya uygarlığına air arkeolojik yapıtlarla cinse başlıyorsunuz. Romave Helenistik kültüre ilişkin ögeleri geçtikten sonra bir ölçü dini yapıtın akabinde İskender Bey’in çeşitli kahramanlıklarını anlatan kısımları ve İskender Bey’in büyükçe bir heykelini, kılıcını ve geyik motifli enteresan miğferinin bir örneğini görüyorsunuz. Arnavutluk’un Osmanlı’dan bağımsızlığını kazanma sürecini ve bu sürecin İsmail Qemali üzere önde gelen şahsiyetlerini anlatan kısımların akabinde 2. Dünya Savaşı öncesi ülkenin İtalya güdümüne girişi ve Enver Hoca önderliğindeki Partizanların ve daha farklı fraksiyonların işgalden kurtulma çabasına odaklanan kısımlar yer alıyor. Ayrıyeten iki dünya savaşı ortasında ülkeyi yöneten ülkenin birinci ve tek hükümdarı 1. Zog ile dünya tarihinin en meşhur Arnavut kökenlilerinden Rahibe Teresa’ya ayrılan kısımlar mevcut.

Ülkenin en kıymetli müzesi diyebilirim sanırım buraya, bu yüzden Tiran’a gelenlerin kesinlikle görmelerini öneririm. Buraya giriş 200 lek.

BUNKART

Enver Hoca’nın adeta paranoya düzeyinde bir kimyasal ve nükleer akın dehşet yaşamaya başlamasında, vakit içinde hem SSCB, hem Çin, hem de Yugoslavya üzere dönemsel müttefikleriyle atışıp ortada kalmasından doğan bir sahipsizlik korkusu yattığı, Tiran’da gördüğüm birkaç yerde vurgulanıyordu zati. BUNKART denen yer de bu dehşetin tepe seviyesindeki tezahürü olsa gerek.

Arnavutluk topraklarının tamamına yayılmış irili ufaklı 160 bin sığınağın en görkemlisi, Dajti Dağı’nın altına oyulmuş. Enver Hoca ve kabinesi özel yapılmış yere Hoca sıhhatinde yalnızca 2 kere gitmiş. Bilhassa kimyasal hücum riskini bertaraf etmek için acayip sağlam kapı sistemleriyle örtülmüş. İçeride Enver Hoca için özel yapılmış odanın dışında epey geniş bir toplantı salonu bulunuyor. Odaların köşelerinde duran, üzerinde Çince yazılar yazan kutularda (Hoca’nın Mao’yla dost olduğu devirlerden kalma) ortama oksijen veren birtakım çözeltiler saklanıyormuş. Bu özel odalarda ortak olarak girişteki sekreter kısmı haricinde geniş bir çalışma odası ve yatak odası yer alıyor.

Odalardaki stantlarda Arnavutluk’un 2. Dünya Savaşı’na giden devri ve sonrasına odaklanılıyor. Kral’ın şutlanması ve ülkenin İtalyan güdümüne giriş süreci, Partizanların ülkede direniş hareketlerinde öne çıkışı ve Enver Hoca’nın liderliğinde geçen Komünizm yılları, objektif diyebileceğim bir lisanla anlatılıyor. Kesinlikle gidip görünüz.

Giriş fiyatı nakit 500 lek olan müzeye merkezden kalkan Porcelan-Teleferiku otobüsleriyle yaklaşık 15 dakikalık bir seyahatle varılabiliyor. Sürücüden yahut biletçiden yardım isteyebilirsiniz gerçek durakta inmek için. İndikten sonra Bunkart tabelalarını takip edip, uzunca bir tüneli geçtikten sonra girişe varılıyor.

BUNKART 2

Burası da BUNKART 1’in bilakis şehir merkezinde, İçişleri Bakanlığı için yapılmış nükleer taarruzlara güçlü sığınak olarak 1980’lerde yapılmış. İçerideki galerilerde Arnavutluk devletinin birinci günlerinde kurulan Jandarma teşkilatı ve sonrasında Enver Hoca yıllarının istihbarat örgütü Sigurimi’nin faaliyetleri husus ediliyor. Sigurimi’nin insanları ne formlarda fişleyip takip ettiği, siyasi hatalıların nasıl kamplarda tutulduğu ve hatta öldürüldüğüne dair birçok kısım bulunuyor. Eski Sosyalist ülkelerde görmeye alıştığınız çeşitten bu müze, İçişleri Bakanı’na ayrılmış yeraltı ofisiyle bitiyor.

Tıpkı BUNKART üzere buraya da girmek için 500 lek ödemeniz gerekiyor.

Dajti Teleferik

Arnavutluk’ta doğal zenginlikler yok değil, Tiran’a yakın bu nitelikteki birinci akla gelen yerin Dajti Ulusal Parkı olduğunu söylemem yanlış olmaz. Kentin kuzeydoğusunda sonlarını belirleyen bu dağ sırası çok yeşillik olmasa da görülmesi gereken bir yer. İşte buraya tıpkı BUNKART üzere Porcelan-Teleferiku otobüsleriyle gidiliyor. Yeniden sürücü ya da biletçiye sorun nerede ineceğinizi. İndikten sonra ise levhaları takip ederek 10 dakika civarı bir yürüyüşle teleferikin başlangıç yerine ulaşılıyor.

Teleferikle gidiş dönüş bileti fiyatı 800 lek. Arnavutluk’un başka birçok yeri üzere burada da kredi kartı kabul edilmiyor, o yüzden yanınızda kâfi nakit parayla gelmeyi unutmayın.

Aşağıda yollar, kayalıklar, köy meskenleri ortasına yerleşmiş lüks villaları seyrederken gerinizde uzaklaşan Tiran kentini izleyebildiğiniz teleferik seyahati 15-20 dakika sürüyor. İndikten sonra üstteki doruklara hakikat hiking yapabilirsiniz. Yürümek istemezseniz de cet binmek, tüfekle balon vurmak, ATV’yle toprakta kısa bir tıp atmak üzere aktivitelere takılabilir, görünümlü lokantalara gitmek için bekleyen minibüslere binebilirsiniz. Hiç olmadı, teleferiğin yanındaki otelin en üst katındaki minik yuvarlak kafede birşeyler içebilirsiniz. Bu kafenin kendi ekseni etrafında çok yavaş ancak sabit bir süratle döndüğünüzü fark ettiğinizde şaşırmayın.

Size naçizane teklifim, Dajti ve BUNKART’ı birebir gün art geriye ziyaret etmeniz olur. iki birbirine yakın yeri ortadan çıkarmk mantıklı.

Piramit

Piramida, kıssasıyla nitekim değişik bir yer. Enver Hoca’nın 1985’te vefat etmesinin gerisinden kendisi anısına bir müze olması fikriyle yapılmış. 1988’de açılmış da, fakat ülkede Komünizm iktidarı kaybedince burası kapatılmış ve sonraki yıllarda bina yazgısına terk edilmiş. Kentin göbeğinde harabe olmaya yüz tutmuş bir yapı, süratle zenginleşmeye çalışan bir ülkenin Komünist geçmişini de unutturmamak, makûs yanlarıyla hatırlamak için mahsus tutuluyormuş üzere. Bilemiyorum, bana adeta Berlin Duvarı üzere göründü. Burayı kesinlikle görün.

Blloku

Özellikle Ukrayna yazılarımla ilgili olarak bana gelen sorularda gece hayatına dair çok şey sorulur, ben de hepsine bilmiyorum derim. Lakin Tiran için küçük bir istisna yapıyorum. Yanımda çok yakın bir arkadaşım olduğundan onunla bir cumartesi akşamında hoş bir yere oturup vakit geçirdik. Çok Avrupai usuldeki barda saat 23:00 üzere bir küme çıktı ve RHCP, Maroon 5 üzere kümelerin müziklerini söylediler, hayli keyifliydi.

İşte burası, Tiran’ın Blloku denen kısmındaydı. Sokaklarda son model Mercedes’lerin turladığı, çok şık yerlerin bulunduğu bölge, bir vakitler Arnavutluk’un üst seviye yönetici ve memurlarının yaşadığı yermiş. Natürel ülkeyi neredeyse 40 yıl yöneten Enver Hoca’nın da müstakil meskeni burada bulunuyor, önünden geçerken en azından bir göz gezdirin. Bir vakitler sıradan insanların girmesine müsaade verilmeyen, imtiyazlıların semti olan Blloku, bugün de cebi para görmüş kalantor Arnavutların, yollarda lüks araçlarıyla piyasa yapan varlıklı çocuklarının dolandığı bir yer haline gelmiş. Bu iki durum ortasında hiç ortak istikamet yok mu sanki, bunu sanırım Arnavutlara sormak gerek.

Buralarda Dëshmorët e Kombit ve Ibrahim Rugova Caddeleri üzere, Blloku’nun etrafında yer alan ve bölgedeki yerlere giderken kesinlikle geçeceğiniz ana caddeler bulunuyor.

Yapay göl ve etrafındaki park

Tiran’da musluk sularının içilebilir olduğunu şahsen müşahade etmiş olsam da buranın çok sulak bir yer olduğunu söylemek sıkıntı. Kentin ortasından geçen Lana Irmağı inceden bir dereye dönüşmüş artık. Lakin kent halkının bilhassa haftasonları hoş havalarda akın ettiği büyük bir yapay gölü ve etrafını çeviren bir parkı bulunuyor. Güneyde kalan Büyük Tiran Parkı (Parku i Madh), ailesini alıp gezmek, sayıları pek fazla olmasa da spor yapmak, göl kenarındaki çay bahçesinde oturmak isteyen halkın uğrak noktasına dönüşmüş üzere. Turist olarak biraz mahallî halk gözlemlemek için uğramanız halinde pişman olmazsınız bence.

Postbllok

Şehrin merkezindeki Dëshmorët e Kombit ile Ismail Qemali Caddelerinin kesişimindeki parkta yer alan, Checkpoint olarak da bilinen yeri de görün geçin derim. Bu dediğim 3 modülden oluşan bir açık hava çağdaş sanat yapıtı. Berlin Duvarı’nın bir modülü Almanya tarafından armağan edilmiş, yanında da Arnavutluk sathına yayılmış 160 bin civarında sığınaktan birinin girişi yer alıyor. Bir de Spaç madeninden getirilmiş bir küme sütun, genel itibariyle Soğuk Savaş’ı ve onun bitişini simgeleyen bir çağdaş sanat yapıtına dönüştürülmüş.

Mozaiku

Tiran kent merkezi tıpkı Ankara üzere, tarihi yapı ve kalıntılardan mahrum denebilecek bir yer. Kent muhakkak yerleri hariç hala Enver Hoca devrini ziyadesiyle yansıtan binalarla dolu. Acayip renklere boyanmış olmaları bile bu gerçeği saklayamıyor. Tekrar de bu başkentte antik devirlerden kalma bir eser var. Tiran Mozaikleri (Mozaiku i Tiranes) tıpkı Ankara’nın Roma Hamamı üzere binalar içinde kalmış, 1970’lerde muhtemelen büyük tesadüfler yapıtı ortaya çıkarılmış bir tarihi bölge. Epey küçük alanda MS 3. yüzyıldan kalma güzel korunmuş mozaikler ve bir kiliseye ilişkin olduğu sanılan yapının kalıntıları yer alıyor.

Açık olduğu saatleri kaçırmış olsak da içerideki meşhur mozaiği rahatça görebildik dışarıdan bakarak. Sizin de çok ilginiz yoksa günün rastgele bir vakti uğramanız kâfi olacaktır.

Diğer görülebilecek yerler

İskender Bey Meydanı’ndan da görülebilir durumda olan Resurrection of Christ Ortodoks Katedrali, enteresan iç ve dış mimarisiyle kentteki az sayıda dini yapıdan biri. Bunun dışında, internetteki çelişkili açılış kapanış saatleri bilgisi nedeniyle giremediğimiz Ulusal Sanat Müzesi de ülkenin bilhassa Enver Hoca yıllarındaki Sosyalist Realizm akımına ilişkin yapıtların sergilendiğini biliyorum. İçini de görmek isterdim ancak sadece önündeki kocaman demir çağdaş sanat enstalasyonunu ve geriye müzenin gerisine kaldırılmış Stalin, Lenin ve Enver Hoca heykellerini görmekle yetindim.

Enver Hoca

Yazıyı bu kısma kadar sıkılmadan okuyanlar, Enver Hoca’nın (Enver Hoxha) ismini sıklıkla zikrettiğimi fark etmişlerdir. Arnavutluk tarihinde çok büyük iz bırakmış bu kişinin tesirlerinin günümüzde de sürdüğünü Tiran’ı görüp de inkar etmek mümkün değil zira.

Enver Hoca İkinci Dünya Savaşı sırasında Partizan uğraşın liderlerinden biri olarak öne çıktıktan sonra 1985’teki vefatına dek, yani neredeyse 40 yıl ülkeyi yönetti zira. Ve hala demokrasiye ve yeni dünya sistemine tam adapte olamamış Arnavutluk’ta izlerinin apaçık ortada olması şaşırtan değil. Hiçbirşey olmasa bile kentte ne kadar az cami ve kilise olması bununla ilgili mesela, zira Enver Hoca ülkeyi resmi olarak dinsiz ilan etmişti. Ülkeden dışarı kaçışı sert bir biçimde sınırlaması, ülkeyi günümüzün Kuzey Koresi üzere çok kapalı bir hale geitrmesi hala anlatılagelen birçok katliam kıssasına yol açmış. Tahminen de bu kapalılık, bir Tito olamayıp daha çok Çavuşesku formuna bürünmesine neden olmuştur. Günümüzde onun devrini nispeten hayırla anan önemli bir kesitin varlığı da atlanmamalı. Her bakımdan güçsüz bir ülkeyi bu kadar yıl boyunca ayakta tutması tahminen takdir ediliyordur. Siyasi gevezeliklerle burayı doldurmaya niyetim yok. Fakat şunu söylemek isterim ki, Arnavutluk’a gelecek bir turistin bu ismi bilmesi, önden bir ölçü araştırma yapması yararlı olur, burası kesin.

Arnavutluk’ta beni şaşırtan şeylerden biri, müzelerin son derece kaliteli olması haricinde insanların kaygımı anlayacak, kendi kaygılarını anlatacak kadar İngilizce bilmesiydi. Oturduğum her yerde, İngilizce bilen birini bir biçimde yönlendirmeyi de başardılar. O yüzden bütün Balkan ülkelerinde gördüğüm ve müsabakayı beklediğim birtakım problemleri atlatmış oldum.

Yazının başında belirttiğim üzere, Tiran için 2 gün ayırmanın ziyadesiyle yettiğini kendim de gördüm. Fakat varsayım ettiğimden çok daha rahat ve keyifli bir seyahat geçirmem sürpriz olmadı dersem palavra olur. Taksicileri haricinde genelde yardımsever beşerlerle karşılaştım. Bu nedenle Tiran’ı seyahat severlere daha rahat tavsiye edebilirim artık.

İletişim

Bu yazıyla ve öbür yazılarımla ilgili her türlü sorunuzu, yazıların altına yorum yaparak bana iletebilirsiniz.