Kahire’de gezilecek yerler – Mısır’ın mega başkentinden notlarım

Son güncelleme tarihi: 24 Aralık 2023

Mısır’ın başşehri Kahire benim için her vakit özel bir yere sahip olacak. Daha otobüsten inip sokaklarında yürümeye başladığım 5 dakika içinde bunu anlamıştım. Sonrasında geçirdiğim 4 gün bu fikrimi pekiştirdi.

Müthiş bir antik medeniyetin mirasını devralmış bir ülkenin başşehri olarak her yeriyle, göz kamaştıran yapıtları ve Orta Doğu’nun göbeğinde olduğunuzu hissettiren karmaşasıyla, kalabalığı, trafiği, gürültüsü ve natürel ki mükemmel Nil Nehri’yle Kahire bence her gezginin görmesi gereken bir yer, Arap dünyasının mega kenti adeta. Buraya Bin Minareli Kent demeleri boşuna değil, hakikaten sayısız cami kentin her türlü görüntüsünde kendini her halde gösteriyor. Lakin mescitlerin yanında alışılmış ki Piramitleri, burada yaşamış başka kültürlerin bıraktıkları ve kentin günümüzdeki halinin yaşattırdığı tecrübeleriyle Kahire eşsiz bir yer haline gelmiş. Kahire hem Arap dünyasının, hem de bütün Afrika kıtasının en büyük kenti ve bu büyüklüğüne yaraşır bir biçimde gezilip görülebilecek sayısız yeri bünyesinde barındırıyor.

Bu yazıda sizlere Kahire’de geçirdiğim vakitte gördüklerimi, kentin sokaklarında dolaşırken dikkat etmeniz gerekenleri anlatmaya çalışacağım. Katiyetle çok lakin çok ağır bir tecrübe olduğunu söyleyebilirim. Yazıda verdiğim bilgi ve fiyatlar 2022 Aralık itibariyle geçerlidir, lakin Mısır’da önemli bir ekonomik kriz olduğu için fiyatların daima güncellendiğini, müze girişlerinde fiyat kısımlarına daima yeni etiketlerin yapıştırıldığını sıkça görebilirsiniz.

Kahire’ye dair değineceğim bahisler, ana başlıklar halinde şu formda:

• Kahire’ye nasıl gidilir?
• Kahire’de gezilecek yerler
• Kahire’de ulaşım ve toplu taşıma
• Kahire sokaklarında dolaşmak
• Kahire için sinema ve kitap önerisi
• Son sözler

Kahire’ye nasıl gidilir?

Kahire olağan ki ülkenin başşehri olması nedeniyle milletlerarası açıdan epey gelişmiş ulaşım imkanlarına sahip, bunun dışında Mısır içinde epeyce merkezi bir pozisyonda bulunması da ülke içinden epeyce rahat ulaşılabilmesini sağlıyor.

Türkiye’den Kahire’nin doğusunda yer alan, kentin asıl havaalanı olan Kahire Milletlerarası Havaalanına (bir de batıdaki Gize tarafında daha küçük Sfenks Havaalanı bulunuyor) direkt uçuşlar İstanbul’dan kalkıyor. An itibariyle Türk Hava Yolları ve Egypt Air İstanbul Havaalanından, Nile Air ise Sabiha Gökçen Havaalanından Kahire’ye direkt sefer yapıyor. Uçuş müddetleri 2-2.5 saat civarı.

Mısır’ın öbür yerlerinden gelmek istiyorsanız da farklı seçenekler mevcut. Sina Yarımadası tarafından geliyorsanız otobüs, Süveyş’in batısındaki asıl Mısır karasından geliyorsanız da otobüs ve tren seçenekleri bulunuyor. Mısır Devlet Demiryolları‘nın sitesinden tren güzergah ve saatlerini öğrenebilir, benim de Mısır’dayken kullandığım Go Bus isimli otobüs firmasının sitesinden bilet de alabilirsiniz. Otobüsler, kentin merkezi Tahrir Meydanına hayli yakın bir yere kadar gelebiliyorlar. Şarm El-Şeyh‘ten Aswan’a, İskenderiye’den Hurghada’ya, Port Said’den Luxor‘a, her yerden Kahire’ye tek seferde gelmek mümkün.

Kahire’de gezilecek yerler

Gize Piramitleri

Mısır ve Kahire denince herkesin aklına Piramitlerin gelmesi çok olağan. Gerçekten kendileri antik dünyanın 7 olağanüstüsü içinde yer alan, lakin bunlar içinde günümüze kadar gelebilmiş tek yer olan Büyük Keops Piramidini de barındırıyor. Söylememe bile gerek yok, Mısır’a, Kahire’ye gelip de burayı görmeden dönmek kelam konusu bile olmamalı.

Açıkça konuşmak gerekirse Piramitler’de Ebu Simbel yahut Luxor‘daki Krallar Vadisi yahut Karnak’taki üzere akıllara ziyan duvar kabartmalarını, ince personellik gerektiren olağanüstüleri görememek biraz hayal kırıklığı yaratabilir. Fakat 4500 yıl evvel yapılsa da hala tüm görkemiyle ayakta kalabilmiş, 150 metreye yaklaşan yükseklikleriyle ve imaline dair türlü efsaneleriyle biz günümüz insanlarını hala şaşırtmayı başaran piramitler ve o kocaman Sfenks, neresinden bakılırsa bakılsın dünyanın en harikulade yapıları ortasında yer almayı sonuna kadar hak ediyor.

Küçük bir not, biz her ne kadar piramitler denince Gize’deki piramitleri, Keops‘u (Khufu), Kefren‘i (Khafre) ve Mikerinos‘u (Menkaure) ve olağan ki piramitlerin çabucak tabanında yer alan çok görkemli Sfenks‘i hatırlıyor olsak da Mısır’da farklı yerlerde de piramitler bulunuyor. Örneğin Kahire yakınlarındaki Sakkara’da bulunan basamaklı Djoser piramidi aslında bu tip yapıların en eskisi. Lakin natürel ki Gize’deki piramitler kadar şaşırtan ve göz kamaştırıcı değil hiçbiri.

Normalde Piramitler seyahatinin en kıymetli ayaklarından biri de Büyük Piramidi yaptıran Khufu’nun 43 metrelik etkileyici gemisinin (Khufu ship) bulunduğu, Büyük Piramidin çabucak tabanındaki küçük müzeyi ziyaret etmek oluyordu aslında. Lakin birazdan bahsedeceğim Büyük Mısır Müzesi projesi çerçevesinde müze büsbütün söküldü ve gemi bu yeni müzeye taşındı. En fazla müzenin eski yerindeki oyuğu görebilirsiniz. Münasebetiyle ben gemiyi görememiş oldum maalesef.

Gize Piramitleri, başka bir yazıda anlatılmayı sonuna kadar hak ediyor. Bu nedenle Piramitlerde gördüklerimi, orada geçirdiğim vakti, oraya nasıl gittiğimi, giriş fiyatını ve aklımda yer edinen tüm ayrıntıları ayrıyeten paylaştığım piramitler gezisi yazımı okumanızı tavsiye ederim.

Büyük Mısır Müzesi

Bu ortada şu notu düşmüş olayım, Mısır’ın son 20 yıldır sürdürdüğü Büyük Mısır Müzesi (Grand Egyptian Museum) projesi sona uygunca yaklaşmış durumda. Başta Mısır Müzesi olmak üzere Mısır’ın her yerinden, ülkenin en kıymetli yapıtları buraya taşınıyor ve bu müzede sergilenecekleri günü bekliyorlar. Hatta şu geçit merasimini de tahminen görmüşsünüzdür, bu eserler Büyük Mısır Müzesi’ne taşınmıştı.

Dünyanın en büyük arkeolojik müzesi olması planlanan bu devasa müzenin açılışı yıllar içinde ertelendi, sonra ortaya pandemi girdi. En sonunda Kasım 2022’de açılması kararlaştırıldı. Lakin ne yazık ki açılış bir kere daha ertelendi ve bu müzeyi birinci göreceklerden biri olma fırsatını kaçırdım. Gize Piramitlerine yakın bir pozisyonda inşa edilen müzenin 2023’te açılması planlıyor. Açıldığında da Kahire’ye gelenlerin kesinlikle görmesi gereken bir yer olacağına eminim.

Mısır Müzesi (The Egyptian Museum)

Yukarıda kelamını ettiğim Büyük Mısır Müzesi açılana dek Kahire’nin en değerli müzesi, Tahrir Meydanında bulunan Mısır Müzesi olarak kalmaya devam edecek.

Fransız mimar Marcel Dourgnon’un tasarladığı ve 1902’de açılışı yapılan müze binası, Kahire’nin en kıymetli Avrupai binaları ortasında başı çekiyor. Müzenin içinde Antik Mısır devrine dair sayısız eser bulunuyor. Büyük İskender’in fethiyle Roma hakimiyetine geçilen devirden de (Ptolemaios) farklı eserler bu müze içinde yer alıyor. Hem arkeolojik kalıntılar, antik Mısır mezarlarında bulunan eşyalar burada yerini bulmuş, hem de çok görkemli heykeller, lahitler ve mumyalar yeniden bu müzede sergileniyor. Yalnızca heykel ve lahitler değil, tıpkı vakitte küçük gündelik eşyalar, figürler, steller, maskeler, mozaikler, kabartmalar de görücüye çıkıyor. Roma devrinden kalma heykellere ve bilhassa de mumya lahitlerine baktığınızda ise Grekoromen kültürün antik Mısır kültürüyle nasıl iç içe geçtiğini net bir biçimde anlayabiliyorsunuz. Yunanistan’da gördüğüm ikonalar, ostrakalar ve o ekolden heykeller de burada sergileniyor.

Müzede çok sayıda göz kamaştırıcı eser yer alıyor. Lakin ben Khefre’nin geride şahin görünümündeki Horus tarafından korunduğu heykeli çok beğendiğimi söyleyebilirim. Tıpkı biçimde Yuya ve Thuya’nın mezarlarından çıkan eşyalarla birlikte bu ikilinin çok uygun korunmuş mumyaları da etkileyiciydi. Fakat bu müzenin tartışmasız en değerli kıymeti Tutankamun’un eşsiz mezar koleksiyonu. Genç yaşta ölmesine karşın en bilinen Mısır firavunları ortasında dorukta yer alan Tutankamun’un Luxor’daki Hükümdarlar Vadisinde bulunan mezarından 1920’lerde çıkarılan eserler farklı bir odada tutuluyor ve bu odada fotoğraf çekmek katiyetle yasak. Büsbütün altından yapılan dış tabutu, süper vefat maskesi ve mezardan çıkarılan öbür değer biçilmez eşyalar bu müzede sergileniyor an itibariyle.

Müze bahçesinde Mısır’da kıymetli keşiflerde bulunmuş ve burada 1881’de hayatını kaybetmiş Fransız arkeolog Auguste Mariette‘in mezarı da yer alıyor.

Mısır Müzesine giriş fiyatı 200 pound. Lakin müzedeki bilgilendirme levhalarının biraz eksik olduğunu kabul etmeliyim. Bu nedenle müze girişinde konuşlanmış biçimde bekleyen, giren tüm yalnız turistleri avlamaya çalışan “resmi izinli” turist rehberleriyle kesinlikle karşılaşırsınız. Bir tanesi beni yakaladı ve 300 pound’a 1 saat içinde müzenin tüm kıymetli yerlerini gösterebileceğini söyledi. Ben reddettim kendisini, esasen müze içinde en azından farklı imparatorluk zamanlarına ilişkin genel bilgilendirme levhaları bulunuyor. Rehberi tercih edip etmemek size kalmış. Müze dükkanında çeşitli ve kaliteli ikramlık eşyaları bulabileceğinizi de hatırlatmak isterim.

Tahrir Meydanı

Tahrir Meydanı bildiğiniz üzere 2011’deki Arap Ayaklanmalarının modülü olan büyük aksiyonların merkeziydi. Bu hareketler sonucunda yılların Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek’e görevden el çektirilmiş, kuvvetli Müslüman Kardeşler temasıyla bilinen Muhammed Mursi devlet başkanı olmuştu. Ancak görevde geçirdiği 1 yılın akabinde yeniden Tahrir Meydanında aksiyonlar olmuş, sonunda Mursi’nin devrilmesi ve Abdülfettah El Sisi’nin başkanlığıyla sonuçlanan ve günümüzde de devam eden süreç yaşanmıştı. O günden sonra da Tahrir Meydanı daima denetim altında kaldı. Buranın ortasında bulunan 2. Ramses obeliskine yaklaşmak, fotoğraflarını çekmek pek mümkün değil, gerçekten etrafında daima bir polis denetimi bulunuyor. Bu nedenle meydana bitişik bir pozisyonda bulunan Mısır Müzesi’ne girişler de polis denetiminden geçtikten sonra mümkün olabiliyor. Hasebiyle bu bölgeye işi olmayan Mısır vatandaşları giremiyor demek yanlış olmaz, yalnızca çeşit otobüsleriyle yahut benim üzere tek başına gelen ve müzeye girmek isteyen turistlerlerle birlikte meydana bitişik Ritz Carlton üzere lüks otellerde kalan öbür turistler bu bölgeye alınıyor. Bu meydanın en fazla uzaktan fotoğraflarını çekebilirsiniz. Fazla dikkat çekerseniz etrafınızda Mısır polislerini bulmanız an sıkıntısı olur.

Özgürlük manasına gelen tahrir ismini taşıyan meydan, Enver Sedat’ın ismini taşıyan Sedat metro durağının çabucak yanında bulunuyor.

Ulusal Mısır Medeniyetleri Müzesi (National Museum of Egyptian Civilization)

Mısır Müzesi’ne ek olarak Mısır Medeniyetleri Müzesi’ni de görmek gerektiğini düşünüyorum. Hakikaten Mısır Müzesi çoğunlukla Antik Mısır tarihine ağırlaşmış ve açıklama manasında biraz eksik kalan bir yer. Kentin merkezinden biraz uzakta, yeni ve epey çağdaş bir binada bulunan, yanında Le Lac du Caire isimli gölet ve aktiflik alanının bulunduğu Mısır Medeniyetleri Müzesi, hem açıklamaların bolluğu, hem Mısır topraklarındaki bütün medeniyetlere yer vermesi nedeniyle Avrupa’daki çağdaş müzelerden farksız. Yalnızca 2 kata yayılmasına karşın Mısır tarihini en kapsamlı anlatan yer olduğu rahatlıkla söylenebilir. Ben gittiğimde çeşitli öğrenci kümeleri da burayı ziyaret etmekteydi, yani çocuklar için de epey eğlenceli ve interaktif bir müze.

Burada Antik Mısır Medeniyetlerinin birinci çıkışını anlatan bilgiler ve eserler gösteriliyor evvel. Bölgede antik Mısır birliğinin kuruluşu ve tarihine detaylı halde yer veriliyor. Ayrıyeten Roma İmparatorluğu periyoduna, Kıptilere, İslamiyet sonrası gelen Arap akınlarıyla Müslümanlaşan ülkedeki Fatımi, Memluk ve Osmanlı devirlerine ve sonrasında Mehmet Ali Paşa’nın başlattığı özerklik ve bağımsızlık devirlerine dair birçok özet bilgiyi burada bulabilmek mümkün. Bu müzede hayli etkileyici eserler var, örneğin 35 bin yaşında olduğu iddia edilen iskelet, antik periyottan kalma protez ayak parmağı ve Mısır’dan Mekke’ye gönderilmiş Kabe örtüsünü görmek hayli enteresandı benim için.

Bunlar haricinde, müzenin alt katında Antik Mısır periyodundan kalma çok sayıda firavun ve firavun ailesi üyesinin mumyalarının sergilediği kısım bulunuyor. Burada pek birçok güzel korunmuş açık mumyaları görebiliyorsunuz. Tekrar bu katta bulunan, Howard Carter’ın Tutankamun’un mezarını keşfinde vazife almış şahısların hikayelerini anlatan kısım da epeyce enteresandı. Bu keşifte alışılmış ki Avrupalıların hissesi çok büyük olsa da lokal insanların da katkıları olmuş, bu “isimsiz” kahramanların da isimleri anılıyor.

Ayrıca dokumacılık ve kıyafet geleneğinin anlatıldığı, para ve madalyaların sergilendiği kısımları de bulunan müzeye giriş fiyatı 240 Mısır poundu. Buraya yakın diyebileceğim bir metro durağı yok, o nedenle benim üzere meczupluk yapıp yürüyerek gelmeyi düşünmezseniz merkezden taksi tutmanızı önerebilirim.

Abidin Sarayı (Abdeen Palace)

Bir vakitler Mehmet Ali Paşa Hanedanının ülkeyi yönettiği merkez olan Abidin Sarayı, günümüzde hem Mısır Devlet Başkanı’nın konutlarından biri, hem de müze olarak kullanılmakta.

Hidiv İsmail Paşa tarafından yaptırılan ve 1870’lerde açılan saray, Mısır’ın idare merkezini Kahire Kalesi’nden buraya taşımış. Mısır’ın Çankaya Köşkü üzere olmuş adeta. Geniş bir bahçe içerisinde yapılmış farklı gayeler için kullanılan binalardan oluşan saray kompleksi, hala yabancı devlet liderlerinin karşılanmasında ve ağırlanmasında kullanılıyor. Saray içinde çok büyük olmayan 6-7 tane müze bulunuyor. Bu müzeler büyük oranda Mehmet Ali Paşa hanedanı üyelerine ilişkin eşyaların sergilendiği konsept müzeler. Hepsini süratlice görmeyi ihmal etmeyin.

Bu müzeler içinde av ve silah müzeleri var, daha çok ateşli ve klasik silahların sergilendiği, çok özgünlüğü olmayan müzeler. Bunlar haricinde madalya ve nişanların sergilendiği, Kral Faruk’un rozet koleksiyonunun da yer aldığı Madalya Müzesi dikkat cazipti benim açımdan.

Ancak benim en hoşuma giden yerler, Başkanlık Müzesi‘yle Tarihi Evraklar Müzesi‘ydi. Başkanlık Müzesi’nde Mısır devletine lider düzeyinde gelen ikramlar sergileniyor. Dünyanın her yerinden gelen son derece egzotik, yöresel nitelikler taşıyan acayip eşyalar daima birlikte sergileniyor. Hatta ünlü futbolcu Muhammed Salah’ın Sisi’ye armağan ettiği imzalı Liverpool forması da koleksiyonda yer alıyor. Tarihi Evraklar Müzesi ise bilhassa Osmanlı’dan Mısır’a yollanan ve Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya giderek daha fazla hak tanıyan fermanların sırasıyla gösterildiği, bilhassa Türkiye’den gelenlerin daha manalı bulacağı bir yer bence. Ayrıyeten Mısır’a krallık devrinde yabancı ülkelerden gelen iletiler da burada sergileniyordu. Son olarak da gümüş işleri müzesinde kraliyete ilişkin gümüş kadrolarını gördükten sonra görülebilecek müzeler bitiyor.

Müzeleri bitirdikten sonra yemyeşil bahçesinde gezebileceğiniz kompleks, bence Kahire’nin en görülesi yerleri ortasında üstlere oynar. Abidin Sarayı’na giriş fiyatı 100 LE. Bileti saray kapısında değil, yolun karşısında otopark üzere duran yerdeki gişeden alabiliyorsunuz.

İslami Sanatlar Müzesi

Kahire’nin değerli müzelerinden bir tanesi de, Emeviler periyodundan itibaren bu coğrafyanın hakim dini olan İslam yıllarında bedene gelmiş yapıtların sergilendiği İslami Sanatlar Müzesi. Burada yalnızca Arapların değil, Osmanlıların ve Farsların da yapıtları yer alıyor. Bin yıllık el yazması Kur’anlar, Kabe anahtarları, Kabe örtüleri, çiniler, minberler, silahlar, para ve sikkeler, mezar taşları ve sayısız öbür eser bu müzede sergileniyor.

Özetle müze Emeviler periyodundan başlayarak, Abbasi, Fatımi, Eyyubi, Memluk, Osmanlı ve Mehmet Ali Paşa’yla başlayan çağdaş Mısır tarihine ilişkin birçok İslami yapıtı bir ortaya getiriyor. Müzedeki yapıtlarda, bilhassa Fatımi periyodundan kalma yapıtlarda hayvan figürlerinin çokça kullanılmış olması epey dikkat alımlı, gerçekten standart İslam yapıtlarında hayvan figürlerine çok az yer verilir bildiğiniz üzere.

Müzenin genel tonu, İslam’ın günümüzde görüldüğü üzere geri kalmış topluluklar değil, bir vakitler hem teknikte, hem sanatta Batı Dünyasının fersah fersah ötesine geçmiş bir medeniyete sahip olduğunun tekrar tekrar vurgulanması formunda belirlenmiş diyebilirim. Hatta Avrupalılara bilim, teknik, tıp, astronomi üzere alanlarda ne kadar büyük katkılar yapıldığı da müzede farklı yerlerde anlatılıyor. Fethedilen topraklardaki gayrimüslimlere gösterilen müsamaha, Avrupa’dan kovulan Seferad Musevilerine kucak açılması, hatta bayanların da İslam medeniyetlerine yaptıkları katkılar müzede işlenen mevzular ortasında. Bir öbür farklı not da şu, 2014’te yolun karşısındaki polis karakoluna bombalı araçla yapılan hücum sonucu müzedeki yapıtların %30 kadarı ziyan görmüş, bu yüzden müze 3 yıl kapalı kalmış. Onarıma uğramış eserler özel bir işaretle gösteriliyor müzede.

Müzeye giriş 120 EGP. Yalnızca nakit kabul ettikleri için yakındaki teğe bankaya gidip para bozdurmak durumunda kaldığımı belirtmek isterim.

Kahire Kalesi (Selahaddin Kalesi)

Bütün büyük ve tarihi kentler üzere Kahire’nin de bir kalesi var. Tekrar bütün bu kaleler üzere Kahire’nin tarihi kent merkezine doruktan bakan kale, şehrin görülmesi gereken yerleri ortasında dorukta yer alıyor. Hakikaten burası yalnızca bir kale değil, içinde yer alan müzeleriyle de çok bedelli bir yer haline gelmiş.

Kahire’nin tarihi mahallelerinden olan El Helmiya’ya bakan bir tepeye inşa edilen kalenin inşaatı Selahaddin Eyyubi devrinde 12. yüzyılda başlamış. Lakin sonrasında gelen Eyyubi sultanları ve sonrasında gelen öbür devletlerin hükümdarları devrinde yapılan eklemelerle bugünkü haline gelmiş. Abidin Sarayı açılana kadar da burası Mısır’ın idare merkezi olarak kalmış. Memluk devrindeki yapıların bir kısmı Osmanlı döneminde sökülmüş, Kavalalı Mehmet Ali Paşa da tekrar önemli değişiklikler yapmış. Bunların en değerlisi hiç elbet, kalenin ortasına yaptırdığı ismini taşıyan cami.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa Camii

Muhammed Ali Camii olarak da bilinen camiyi, moden Mısır’ın kurucusu olarak kabul edilen Kavalalı Mehmet Paşa, genç yaşta ölen oğlu Tosun Paşa (evet bildiğimiz, fakat biraz yanlış bildiğimiz Tosun Paşa) anısına yaptırmış. 1830’dan 1848’ye kadar süren inşaatta piramitlerin dış yüzeyinden alınan blokların da kullanıldığı düşünülüyor. Caminin genel imgesi İstanbul’daki mescitlere epey benziyor, hasebiyle Osmanlı mimarisiyle inşa edildiği söylenebilir. Kahire’nin genelinde daha çok Memlûk ekolünden mescitler görüyoruz hakikaten.

Camiye girerken doğal olarak ayakkabınızı çıkarıyorsunuz birinci. Çorabınızla da yürüyebilirsiniz, ayakkabınızı çıkarmayacaksanız galoşla girilmesine de müsaade veriliyor hatta cami girişinde galoş da satılıyor. Girişler avlu kısmından. Burada bir şadırvan ve küçük bir saat kulesini görebilmek mümkün. Caminin iç kısmında ise büyük bir avizesi, minberi, tavan işlemeleriyle alıştığımız çeşitten bir mescitle karşılaşacaksınız diyebilirim. Cami içinde Mehmet Ali Paşa’nın mezarı da bulunuyor.

Caminin önündeki alan, kalenin seyir terasına açılıyor, buradan Kahire’nin panoramik görüntüsünü görebilirsiniz. Caminin içi etkileyici, fakat bizim üzere Türkiye’den gelenler için görülmedik düzeyde değil açıkçası.

Ulusal Askeri Müze (National Military Museum)

Benim için Kale kompleksinin en görülesi yeri mutlaka Ulusal Askeri Müze‘ydi. Nedeni çok kolay, net bir ulusal tarih müzesi bulunmayan Mısır’da ülkenin siyasi tarihini, bilhassa de çağdaş Mısır tarihini bu kadar detaylı anlatan diğer bir müze görmedim tüm Mısır’da.

Eskiden Mehmet Ali Paşa’nın haremlik saray olarak inşa ettirdiği bina, günümüzde Askeri Müze olarak kullanılıyor. Müzenin geniş bahçesinde çok sayıda top, tank, uçak, helikopter ve füze sistemi sergileniyor. Bunlar çoğunlukla İsrail’e karşı 60 ve 70’li yıllardaki savaşlarda kullanılmış, genelde doğu bloğundan gelmiş. Ayrıyeten 1973’teki Süveyş Harekatını anlatan kocaman duvar kabartmaları da vardı. Lakin beni en çok etkileyen, elinde barış güvercini tutan bir bayan, bir orak tutan çiftçi ve bir de İngiliz anahtarı tutan fabrika personelinin resmedildiği heykeldi diyebilirim, bu sembolist anlatımı epeyce Sovyetik bulduğumu söyleyebilirim.

Müzenin içinde ise Antik Mısır devrinden başlayarak Mısır’ın askeri tarihi anlatılıyor, birçok farklı devirden silahlar sergileniyor. Osmanlı periyoduna dair pek birşey yok, buna karşılık Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan sonra Mısır’ın kazandığı askeri muvaffakiyetler (Osmanlı ordusunu yendikleri Nizip Savaşı gibi) ve ülkenin güçlenmesi, İngiliz ve Fransızlara karşı gerçekleşen isyan hareketleri vs. ve o periyodun birçok askeri ve siyasi figürünün büstleri müzede bulunuyor. Fakat bilhassa 1952’de hükümdarın devrilmesi, 1956’da Süveyş Kanalı’nın ulusallaştırılması, tıpkı yıl Port Said’deki savaşta kazanılan muvaffakiyet, Yüksek Aswan Barajı’nın inşası, İsrail’le yapılan savaşlar sonucunda Süveyş Kanalı ile Sina Yarımadasını geri alma ve 1978’deki Camp David Muahedesi üzere çağdaş Mısır tarihinin en öne çıkarılan olayları bu müzede detaylı biçimde (ve doğal ki Mısır resmi tarih anlatısına uygun olarak) aktarılıyor. Bütün bu olaylar Mısır tarihinin en büyük siyasi ve askeri muvaffakiyetleri olarak görülüyor. Fark ettiğiniz üzere yalnızca askeri değil, siyasi olaylar da ayrıntılı bir formda anlatılıyor. Bu nedenle adeta bir ulusal müze üzere tasarlanmış diyebilirim. Yüksek propaganda dozu da basitçe fark ediliyor.

Müzede ayrıyeten Mısır Kara, Hava ve Deniz kuvvetlerinin kendilerine ilişkin kısımları var, buralarda çeşitli muvaffakiyetler ve çok sayıda silah sergilenmekte. Hava savunma sistemleri, uçak kokpitleri ve ordu envanterinde yer alan daha birçok öbür eşya bu müzede sergileniyor. Mısır hükümdarlarının eşyaları da var. Mısır’ın yakın periyot tarihine dair birşeyler öğrenmek ismine bu müzeyi kesinlikle görmek lazım diye düşünüyorum.

Polis Müzesi

Eyyubiler döneminden 198o’lerde İçişleri Bakanı Ahmet Rüştü’nün kaledeki hapishanenin bir kısmını Polis müzesine çevirmesine dek yüzyıllar boyunca hapishane olarak kullanılmış burası. Girişinde, Memlûk sultanı Baybars’ın yaptırdığına inanılan bir aslan başı bulunuyor, içeri girmeden ona bir göz atın.

Girişte İçişleri Bakanlarının fotoğrafları yer alıyor. Müzenin iç kısmında ise antik Mısırlıların kanun ve cezalarından bahsedilen kısımlardan başlayarak, çoğunlukla yakın periyot Mısır tarihinin kıymetli isimli olaylarının, suikast teşebbüslerinin ve savaşların kıssaları anlatılıyor. Ayrıyeten Mısır tarihinin kayda bedel seri katillerinin hikayelerine de yer veriliyor. Çoğunluğu Osmanlılara ilişkin silahlar sergileniyor. Ayrıyeten İsmailiye’de 1952’de gerçekleşen ünlü çatışmanın detaylı öyküsü yer alıyor. 1936’da yapılan muahededen sonra bölgeden çekilmeyen İngilizlerin, askerlerine daima yapılan hücumları münasebet göstererek 25 Ocak 1952’de İsmailiye Polis Karakolu’ndaki polislerin silahlarını teslim edip binayı boşaltmasını istemesi, lakin polislerin bunu reddetmesiyle birlikte olaylar başlamış. Karakol binasına ağır silahlarla saldıran İngilizler, 50’den fazla polisi öldürmüş. Bu olay Mısır’da İngilizlere ve Mısır Hükümdarı Fuad’a karşı büyük bir reaksiyon doğurmuş ve başlayan hareketler, 6 ay sonra Kral Faruk’un devrilmesi ve Mısır’da cumhuriyetin ilan edilmesiyle sonuçlanacak olaylar zincirini başlatmış. Hatta 25 Ocak günü sonraki yıllarda Mısır’da resmi tatil olmuş, Ulusal Polis Günü olarak her yıl olarak hatırlanıyor.

Müzenin müdürü olduğunu düşündüğüm bey, pek ziyaretçisi olmayan bu müzede bana baştan sonra eşlik edip birçok kıssayı anlattı. Lakin benim en çok ilgimi çeken kısım, bizim de yakından bildiğimiz Merc-i Dabık ve Ridaniye Savaşları’yla ilgili olarak söyledikleriydi. Beyefendinin söylediğine nazaran Yavuz Sultan Selim’in Memlûk Sultanı Kansu Gavri ve Tomanbay’ı yenebilmesi, ateşli silahlar sayesinde olmuş ki bu geyiğin birebirini İran’da, Çaldıran Savaşı’nın anlatımında da duymuştum. Her ülkenin resmi tarih anlatımını, neyin anlatılıp neyin pek de anlatılmadığını görmek açısından ikinci bir değişik tecrübe yaşamış oldum böylelikle.

Hapishane

Polis Müzesi’ne bitişik hapishanenin bir kısmı dokunulmadan bırakılmış ve ziyarete açık. Burada mahkumların cezalarını çektikleri hücreleri görebiliyorsunuz. Birtakım hücrelerin kapısından içeri baktığınızda içeride “cezasını çekmekte” olan mahkumların maketlerini de görebilirsiniz. Bilhassa son yıllarında burada siyasi hatalıların kaldığını belirtiyorlar. Bu hücrelere giderken sağ tarafınızda Mısır tarihi boyunca vazife yapmış polislerin ve itfaiyecilerin kıyafetlerinin çizimlerinin yer aldığı kısmı de süratlice inceleyin derim.

Birçok tarihi yapıya ve müzeye konut sahipliği yapan Kale kompleksine giriş fiyatı 200 EGP. O biletle kale içindeki tüm müzelere ve mescitlere girilebiliyor. Üstte sıraladığım yerler haricinde uzun yıllar Memlûk sultanlarının cuma namazlarını kıldığı, 1318’de yapılmış El Nasır Muhammed ibn Kalavun Camii‘ni görebileceğinizi belirteyim. Her ne kadar cinsle ve taksiyle gelmiyorsanız girişini bulmak biraz zorlayıcı olacaksa da Kahire’ye gelmişken buranın da kesinlikle görülmesi gerekiyor bence. Yürüyerek gelecekseniz, Salah Salem Caddesi üzerindeki girişi kullanmanızı öneririm.

El Ezher Camii

Özellikle Sünni İslam dünyasının en kıymetli merkezi diyebileceğimiz, hatta vakit zaman verdikleri fetvalarla alanında otorite olduğu ispatlayan El Ezher Camii de Kahire’de bulunuyor. Milattan sonra 972’de inşa edilmiş camii, esasen Şii Fatımiler tarafından kurulmuş olmakla birlikte sonrasında gelen Sünni iktidarlar sayesinde Sünni dünyasının bir otoritesi dönüşmüş. Günümüzde de El-Rifai, Hüseyin ve Kalavun camileriyle birlikte Kahire’nin en kıymetli mescitleri ortasında sayabiliriz kendisini.

Aslında bir mescitten çok medrese havası taşıyan El Ezher’in hayli büyük bir iç avlusu var. Bu iç avluya da ayakkabılarınızı çıkardıktan sonra girebiliyorsunuz olağan. Lakin avlunun mermer tabanı daima temizleniyor. Avlunun etrafında yer alan caminin geniş salonlarında yalnızca namaz kılınmıyor, tıpkı vakitte buradaki masalarda imam kılıklı bir adamın, 7-8 kişilik bayan kümelerine birşeyler anlattığına da şahit oluyorsunuz. Bu da bu caminin hem fetvalar, hem de birebir irtibat yoluyla beşerler gözünde büyük bir din otoritesi olduğunu anlatmaya yetiyor.

Bu mescitten hatırlayacağım en hoş anı, olanca yorgunluğumla geldikten sonra avlunun etrafındaki halıyla kaplı tabana oturup biraz dinlenebilmek oldu benim için. Üstelik Kahire’nin hiç dinmeyen kalabalığı ve gürültüsünden uzakta kalabiliyorsunuz, bu manada kısa bir mola vermek için olağanüstü bir yer. Bu camiyi görmek mutlaka Kahire’de yapılması gerekenler ortasında diyebilirim.

El Rifai ve Sultan Hasan Camileri

Kahire’nin yüzlerce mescidi olsa da bu iki cami başkalarından farklı bir özelliğe sahip bence. Birincisi, yaklaşık 500 yıl ortayla yapılmış olsalar da bu bitişik mescitler neredeyse birbirinin ikizi yahut mimari açıdan tamamlayıcısı üzere inşa edilmiş, ikincisi ise sonradan yapılmış El Rifai Camii’nin adeta bir “kraliyet nekropolisi” tadında bir niteliği bulunması. Gerçekten ortalarında Mısır hükümdarlarının da bulunduğu, Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın soyundan gelen birçok kişi buraya gömülmüş. Fakat bu nekropolisin sürpriz bir konuğu de var.

El Rifai hakkında kısaca bilgi vermek gerekirse, inşaatı 1869’da Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın annesi Hoşyar Kadınefendi’nin talimatıyla başlamış, lakin 1911’de inşaat bitebilmiş. İsmi, aslında mezarı Irak’ta bulunan, lakin şu an caminin bulunduğu yerde torununun türbesi olduğuna inanılan İslam alimi Ahmed El Rifai’den geliyor. İnşaatı uzun yıllar aldığı için hem Mısırlı, hem de Avrupalı mimarlar çalışmış ve mimari açıdan farklı ekolleri bir ortaya getirmiş. Hoşyar Hanım ve Hidiv İsmail’in akabinde diğer hanedan üyeleri ve onların eşleri de buraya gömülmüş. Bu şahısların ortasında, 1952’deki askeri darbeyle hanedanın sona erdirilmesi esnasında ülkenin kral olan ve sürgünde ölen Kral Faruk, onun babası Kral Fuad, Sultan Hüseyin Kamil üzere Mısır’ı yönetmiş bireyler bulunuyor. Onların yanında, İran İslam İhtilali sonrası ülkesinden kaçmak zorunda kalan ve kısa müddet sonra Kahire’de hayatını kaybeden son İran Şahı Muhammed İstek Pehlevi’nin de mezarı da burada bulunuyor. Esasen yanında bulunan eski Emperyal İran bayrağına bakarak onun mezarını rahatlıkla bulabiliyorsunuz.

Ancak öbür mezarlarda yalnızca Arapça yazılar yazdığı için, Arapça bilmiyorsanız kimin nerede olduğunu bulmanız mümkün değil. Bu noktada caminin imamı devreye giriyor. Şayet namaz vakitleri dışında bir vakitte gelirseniz ve caminin imamı olan ağabeyle karşılaşabilirseniz, o sizi gezdirip hangi mezarın kime ilişkin olduğunu kırık dökük İngilizcesiyle anlatıyor. Sonunda küçük bir bahşiş de talep ediyor alışılmış, size tavsiyem bahşişi vermek kıymetine da olsa bu imamı bulmanız.

Hemen bitişikteki Sultan Hasan Camii ve Medresesi de dediğim üzere emsal bir mimariye sahip, görkemli bir yapı. Oraya da girip içerisini bir gezmenizi tavsiye ederim, gerçekten uygun korunmuş mükemmel mihrapları var. Burası 14. yüzyılda yapılmış, fakat Sultan Hasan’ın vakitsiz vefatıyla tamamlanamadan bugünkü haliyle kalmış. Bu yüzden El-Rifai Camii’nin Hasan Camii’nden kalan boşluğu doldurduğu söylenebilir.

Bu iki caminin bulunduğu komplekse giriş fiyatı 80 EGP.

Kalavun Camii ve El-Muizz Caddesi

Kahire’nin otantik kültürü tabanına kadar yansıtan yerleri ortasında en turistik olanı, El-Muizz Caddesi diyebilirim. Hakikaten burada cadde boyunca hem birçok cami ve medrese, hem de turistik eşya satan dükkanlar sürüyle bulunuyor. Ayrıyeten Han El Halili Çarşısı ve Hüseyin Camii üzere her daim kalabalık yerler, bu bölgenin etrafında bulunuyor.

İslami Kahire yahut Eski Kahire denen yerleri süratli bir formda görmek için bence Al-Moez Ldin Allah Al Fatmi ya da kısaca El Moezz (El-Muizz) denen caddeyi uzunluktan boya bir defa geçmek âlâ bir başlangıç olacaktır. Bir yanında Bab El-Züveyla isimli meşhur sur kapısı, başka yanda da Bab El-Fütuh isimli öbür kapı var. Ortadaki 2.5 kilometrelik eksenin etrafında görülecek çok fazla şey var, açıkçası özel birşey aramadan kendinizi kalabalığa bırakmak bile acayip bir tecrübe.

Bu bölgenin en kıymetli yapıtlarının başında Kalavun Camii geliyor. Memlûk Sultanı Kalavun’un (Qalawun) 13. yüzyılda yaptırdığı, şu anda da mezarının olduğu bu komplekse yalnızca camii diyemeyiz, daha çok külliye üzere, hakikaten hastane ve medreseler de bulunuyormuş bünyesinde. Kalavun Camii faal olarak ibadet için kullanılmasa da caminin tavan işlemeleri, mihraplarındaki oymalar ve renkler epey canlı formda günümüze dek gelebilmiş, hala çok görkemli bir yer burası.

Buraya girmek için 100 EGP’lik bileti almanız gerekiyor. Yalnız şöyle bir ayrıntı da var, o biletle yalnızca Kalavun Camii’ne değil, cadde boyunca sıralanmış öteki tarihi cami, hamam, sebil üzere yerlere de girebiliyorsunuz. Bir çeşit kombine bilet yani aldığınız. Sultan Barkuk Medresesi, Sultan İnal Hamamı üzere diğer tarihi yapıtları de birebir biletle görebiliyorsunuz, bunların büyük kısmı Memlûk devrinde, bir kısmı da Osmanlı devrinde yapılmış eserler.

Bu bilet dahilinde görebileceğiniz en farklı yer, El-Muizz Caddesi’nin ikiye bölündüğü yerde, yolun ortasına inşa edilmiş sebilküttab (altında çeşme, üstünde Kuran okunan ve eğitimi verilen küttab). Abdurrahman Kethüda Sebilküttabı, caddenin ikonik yerlerinden biri, buraya çıkıp da küttab kısmından o hareketli caddeyi izlemek çok muazzam bir tecrübeydi, bunu da belirtmek isterim.

Ölüler Şehri

Ünlü turistik yerlerden biraz bahsettikten sonra Kahire’nin en kendine has iki yerine değinmek isterim. Birincisi, batılıların Ölüler Kenti (City of the Dead) diye isimlendirdiği, Kahire’nin merkezinde büyük bir alana yayılmış mezarlıklar silsilesi olacak. Benim üzere türlü mezarlıklar görmüş birini bile hayli şaşırtacak, çok acayip bir yer olduğunu söyleyebilirim.

Al Qarafa ismiyle da bilinen bu geniş ve ziyadesiyle özgün mahallelerde uçsuz bucaksız mezarlıklar bulunuyor. Lakin bu mezarlıklar görmeye alışkın olduğumuz üzere etrafında akıp giden hayattan bir duvar yahut parmaklıkla izole edilmiş değil, tam bilakis insanların ve gündelik hayatın ortasında kalmış. Birbirinden araç trafiğine açık yollarla ayrılan bu mezarlıklar, çok büyük alan kaplıyor Kahire’de.

Ölüler Kenti denen bölgelere, ülkeye Müslümanların geldiği günden beri beşerler gömülüyormuş. Günümüz Kahire’sinin güneyinde kalan Fustat isimli bölgeye yakın yerlermiş buralar. Emeviler, Abbasiler, Fatımiler, Memlûkler ve Osmanlılar vaktinde buraya hem yöneticiler ve kıymetli dini şahsiyetler, hem de sıradan vatandaşlar gömülmüş. Ülkeyi yönetenlerin yaptırdığı ve vefatlarından sonra gömüldükleri çok sayıda cami, bu bölgede yer alıyor. Mescitlerin ortasında ise uzayıp giden, birbirine bağlanan sayısız mezar bulunuyor.

Bu bitişik mezarlıkları bir “şehir” haline getiren ise, mezarlıkların yapılma hali öncelikle. Bizim bildiğimiz üzere her tarafı açık, tek kişilik mezarlar değil, adeta mesken üzere dört duvar ortasına yapıldıkları için, bu dört duvarların birleşmesiyle adeta “mahalleler” meydana gelmiş. Üzeri açık, lakin etrafı kapalı duvarlar birbirine dar sokaklarla bağlanıyor. Natürel dört duvarın dışında, ortalarda serpiştirilmiş mezarlar da bulunuyor. Rastgele bir dar sokaklı yerde dolaşmaya çok benziyor buralarda gezmek. Yalnızca “ev” üzere giriş kapılarında sokak ismi yahut bina numarası değil, merhumların isimlerinin, doğum ve vefat tarihlerinin yer aldığı yazıtlar bulunuyor. Arapça bilmesem de bu kadarını anlamak sıkıntı olmadı.

Burayı eşsiz kılan en değerli husus da, yalnızca pozisyon olarak değil, şahsen insanların kullanım biçimleriyle birlikte yaşayanların hayatına dahil olması diyebilirim. Yani şunu diyorum, bu mezarların içinde beşerler yaşıyor. Mezar duvarlarına bitişik meskenler ve dükkanlar gördüm. Mezar taşları ortasına gerilmiş çamaşır ipleri gördüm. Mezarlar ortasında buldukları gölgelik yerlere sandalye ve nargile atıp muhtemelen bütün gün orada takılan amcalar gördüm. Bu mezarlıkların içinde yaşayanların sayısının binlerle söz edilebilecek düzeylerde olduğu kestirim ediliyor. Kahire’deki kalabalık ve fakirlik, insanları mezarlıkların içinde yaşamaya itiyor, olağan birlikte yaşadıkları mezarların bakımını üstlenmek üzere sorumlulukları olanlar da var. Her formda bu acayip durum, her ne kadar yaşayanların adeta işgal ettiği Filipinler Manila’daki Kuzey Mezarlığı’ndaki kadar dramatik olmasa da eşine sıkıntı rastlanır bir görünüm ortaya çıkarıyor.

Bu bölgede farklı isimlere sahip mezarlıklar var. Ben bilhassa El Ezher Parkı’nın bitişiğinde bulunan Bab el-Vezir mezarlığından epey etkilendim. Üstten bakıldığında bir labirenti andıran mezarlıkta neyseki çıkış kapısını gösteren oklar var, bu sayede içeride kaybolmadan dolaşmak mümkün oluyor. Yalnızca bir yerde yolumu kaybettim, orada da sandalye atıp oturmakta olan bir dayı gerçek yolu gösterdi zati. Bu türlü şeyler, her gün karşılaşacağınız tipten şeyler değil muhakkak.

Buralarda gece dolaşmanın pek yeterli bir fikir olmadığı ortada. Fakat gündüz dolaştığımda rastgele bir kasvetle karşılaşmadığımı söyleyebilirim şahsen. Yakın vakitte bir haber gördüm, kentin artık merkezinde kalmış bu geniş alandaki mezarlar taşınıyor ve boşalan yerlere Kahire’nin trafik düşüncesini çözebilmek için yollar ve viyadükler yapılıyormuş. Münasebetiyle yakın vakitte bu eşsiz yer önemli değişimlere uğrayabilir, çok geç kalmadan görmek lazım.

Çöp Kenti (Mansheya Nasir)

Kahire’nin eşsiz yerlerinden biri de mahallî ismi Mansheya Nasir olan, turistlerin ise Çöp Şehri olarak isimlendirmeyi tercih ettiği mahalle. Hakikaten böylesini rastgele bir Avrupa kentinde görme ihtimaliniz yok diyebilirim.

Buraya neden Çöp Kenti dendiğini söyleyeyim. Bu eski ve köhne meskenlerin oluşturduğu dar sokaklı mahallede binaların giriş katlarından, orta sokaklarından, gözünüzün görebileceği her yerden adeta çöp fışkırıyor. Vakit zaman haberlerde karşılaştığımız, polis marifetiyle boşaltılan çöp konutların bütün bir mahalle olan versiyonunu düşünebilirsiniz. Öte yandan, burası Türkiye’de gördüğümüz çöp toplayıcılarından epeyce farklı bir mantıkla çalışan insanları barındırıyor.

Burası, devasa Kahire’nin ürettiği çöplerin toplanıp yığıldığı bir yer değil yalnızca. Bunu anlamak için buraya gelmeniz yahut hiç olmazsa burasıyla ilgili yazılmış makalelerden birini okumanız lazım. Tekrar de burayı kendi gözlerinizle görmenin yerini hiçbir makale tutamaz. Hakikaten burada çöpler yalnızca toplanmıyor, birebir vakitte cinslerine nazaran titizlikle sınıflandırılıp ayrıştırılıyor, kağıtlar bile çeşitlerine nazaran farklı farklı hallerde ayrılıyor, en gelişmiş geri dönüşüm şirketlerinin bile yapmakta zorlandığı süreçlerden geçirilip yine iktisada kazandırılıyor.

Kahire’nin en varlıklı bölgelerinden olan Mokattam Tepesi‘nin (Uptown Cairo olarak da geçiyor) güçlü olmayan başka yanında yer alan Mansheya Nasir mahallesine geldiğinizde, büyük çöp dağlarının binaların giriş katlarını büsbütün kapladığını görüyorsunuz. Fakat yalnızca çöpleri değil, fabrika üzere çalışan atölyeleri, çöplerin çeşitlerine nazaran toplandığı ve üretim bandı gibisi yapılarla bir yerlerde biriktirildiği yerleri, büyük çöp dağlarını ezerek küçülten kepçeleri de görüyorsunuz. Ben göremedim ancak burada çöplerin ortasındaki organik atıkları tüketerek bu süreçlerde hayati bir değer arz eden domuzlar da buralarda yaşayanlar tarafından besleniyormuş. Gerçekten burada yaşayanların çok büyük kısmi Kıpti Hıristiyanlar, yani ülkenin ezici çoğunluğu üzere Müslüman olmadıklarından domuzu mundar bir hayvan olarak görmüyorlar. Mahallenin her yerinde İsa, Meryem ve öbür aziz ve azizelerin tasvirlerini, ikonlarını görebiliyorsunuz. Domuzlar o kadar kıymetli ki, 2010’lu yıllarda Mısır’da yaşanan domuz gribi salgını sonrası sahip oldukları bütün domuzların itlaf edilmesi, burada yaşayanların işlerini inanılmaz biçimde berbat etkilemiş. Burada acayip hoş beslenip semiren domuzları güçlü batılı turistlerin takıldığı lüks otellere satmak da çöp toplama işi dışında çok önemli bir gelir kaynağıymış onlar için. Günde birkaç dolar kazanabilmek için, aslında hayatta kalıp ailelerini geçindirebilmek için inanılmaz bir uğraş sarfeden bu beşerler, farkında olarak yahut olmayarak gezegen için çok çok kıymetli bir iş yapıyorlar.

Süreç de kabaca şöyle işliyor, kentin her yerinden toplanan çöpler, kamyonetlere yüklenerek mahalleye geliyor. Kendi gözlerimle gördüm, kendi büyüklüklerinin 3-4 katı çöple dolu çuvalları taşıyan araçlar, dar sokaklı mahalleye büyük bir trafik oluşturarak giriyor. Çöp toplama işini erkekler, çöpleri ayrıştırma işlerini bayanlar ve çocuklar yapıyormuş. Çöpleri mahallenin geri kalmışlığından beklemeyeceğiniz derece gelişmiş atölyelerde ayırarak geri satıyorlar, -hala varsa- domuzlar da süreçte çok önemli bir rol alıyor. Böylece hem onların biraz para kazandığı, hem de atıkların geri dönüşümünün sağlandığı çok enteresan bir döngünün içinde üzerlerine düşeni yapıyorlar.

Ne kadar uzun paragraflar yazarsam yazayım, burayı en isabetli sözcükleri seçerek anlatabilmem imkansız. Görmeniz lazım denilecek tipten bir yer burası. Çöplerin taştığı konutların yanındaki seyyar tezgahlarda satılan dürümleri afiyetle yiyen insanları, çöp dağları içinde koşuşturup top oynayan çocuklarıyla burayı gözünüzde canlandırabilmeniz nitekim çok çok sıkıntı, çağdaş dünyayı biraz olsun görmüş bizler için burası distopya sinemalarında gördüğümüz tipten, adeta farklı bir gezegene ilişkin bir yer üzere.

Metroyla gelmesi imkansız, lakin El Ezher Camii ve Ölüler Şehri’ne yakın sayılabilecek bir pozisyonda burası. Ben havanın kararıp epey tekinsiz hissetirecek bir vakitte ziyaret etmiş olsam da size gündüz gelmenizi, mümkünse taksi tutmanızı sizlere tavsiye ederim. Vaktiniz varsa Kahire’ye gelip de burayı görmeden geçmeyin, burayı görmek için tüm imkanları zorlayın derim.

Kıptı Mahallesi

Mısır’a gelmeden evvel yaptığım araştırmalarda, Mısır’ın İngilizce ismi olan Egypt‘ın da, İngilizce çingene demek olan gypsy sözcüğünün de Kıptilerden geldiğini duyduğumda epey şaşırmıştım. Kıptilerin neden çingenelerle özdeşleştirildiği konusu çok tartışmalı, lakin Kıpti isminin Mısır’a Batı dünyasındaki ismini vermesi şaşırtan değil. Hakikaten Kıptiler Mısır’ın yerli halkı olarak biliniyor, en kadim zamanlardan beri bu topraklarda yaşayan, Firavunla birlikte Kızıl Deniz’de boğulan, sonrasında Hıristiyanlığı birinci kabul eden topluluklardan biri olan ve Müslüman Arap akınlarına dek ülkenin hakim kültürünü oluşturmuş Kıptiler, günümüzde hala Mısır’da varlar. Her ne kadar Kahire ve İskenderiye’deki kiliselerine vakit zaman bombalı akınlar düzenlense de Kıptiler Mısır’ın en kıymetli azınlığı olarak varlıklarını sürdürmeye devam ediyor.

Kahire’nin asıl merkezinin bir ölçü güneyinde yer alan Kıpti Mahallesinde yalnızca Kıptilerin yaşadığı yerler değil, kıymetli kiliseler, Kıpti Müzesi ve başka değerli binalar da yer alıyor. Buradaki kiliselerden Aziz George Manastırı‘ında ünlü sevgilinin azap görürken bağlandığına inanılan zincirler bulunuyor mesela. Tıpkı formda Mağara Kilisesi (Ebu Serga) olarak bilinen ve yakın vakitte restore edilmiş kilisede de Meryem ve bebek İsa’nın bir müddet saklandığı mağaranın bulunduğuna inanılıyor. Tekrar bu bölgede hem Kıpti, hem de Ermeni ve Yunan üzere farklı etnik kökenlerden Hıristiyanların gömüldüğü mezarlıklar bulunuyor ki bunlar da yapısal olarak Ölüler Şehri’ndekiler üzere adeta başka mahallelere dönüşmüş durumda. Sadece üzerlerinde haç figürleri ve ikonalar bulunuyor, bir de etrafı duvarlarla çevrili farklı olarak.

Buralar dışında İngilizce’de Hanging Church, Arapça’da El-Muallaka olarak da bilinen Azize Meryem Kilisesi ve Rum Ortodoks inancındakilerin kilisesi olan Mar Girgis Kilisesi ve içeri giremeseniz de dışarıdan görebileceğiniz Ben Ezra Sinagogu bu bölgedeki öbür kıymetli yerler. Ayrıyeten Babil Surları olarak bilinen ve bir kısmı arkeolojik kazılarla ortaya çıkarılmış kale de burada bulunuyor. Kahire kentinin kurulmasından evvelki kent olduğuna inanılan Fustat kentinin hudutlarının çabucak dışında, Araplar tarafından kurulan birinci kent olduğunu söyleyebiliriz buranın. Bu bölge içindeki ikramlık eşya dükkanlarında Hıristiyanların kutsal kitapları, kıymetli aziz ve piskoposların posterleri ve Hıristiyanlıkla bağlantılı öbür eşyalar satılıyor.

Bir de şunu not edeyim, Kıpti Mahallesi Kahire’nin hayli yoksul bir bölgesinde yer alıyor. Münasebetiyle etrafını dolaşmak istediğinizde huzursuz edici bir ortamla karşılaşabilirsiniz, aklınızda olsun.

Bu kiliselerin dışında Kıpti Sanatı Müzesi de görülebilecek yerlerden bir tanesi ve meraklılarına tavsiye edilebilecek cinsten. Çabucak bitişiğinde yer alan Mar Girgis metro durağı sayesinde Kahire merkezinden çarçabuk ulaşılabiliyor buraya.

Kıptı Sanatı Müzesi (Museum of Coptic Art)

1908’de Markus Simaika Paşa tarafından kurulan Kıpti Müzesi, dünyanın en büyük Kıpti müzesi olarak biliniyor. 2 katlı müzede Mısır’da binyıllardır yaşayan Hıristiyan halk Kıptilerin meydana getirdiği eserler sergileniyor, tıpkı vakitte tüm Mısır topraklarında bulunmuş Kıpti kültürüne ilişkin ögeler de müzede geniş bir halde yer alıyor. Örneğin Sakkara’daki Aziz Yeremiya Manastırı’ndan çıkarılan eserler de burada yer alıyor. Yahut vaktinde hayli gelişmiş olan Kıpti dokumasının eseri olan kumaşlar ve kumaş üzerine işlenmiş fotoğrafları de görebiliyorsunuz. Bölgede bulunan antik kalıntıların bir kısmı müzede sergileniyor birebir biçimde. Yapıtların üzerinde ankh figürlerinden türetilmiş haçlardan çok sayıda vardı. Özetle Müslümanlık öncesi periyottan kalma birçok eser bulunuyordu.

Kıpti Müzesi’ne giriş fiyatı 100 EGP.

Umm Kulthum Müzesi

Kahire’yle ilgili yapılmış “en görülesi yerler” listelerine girmeyen, tekrar de bence Kahire’nin en görülesi yerleri ortasında yer alan bir müzeden bahsetmek istiyorum artık. Bilhassa antik periyoda değil, yakın devir Mısır tarihine ilişkin birşeyler görmek isteyenler için burayı kesinlikle not etmek isterim.

Mısır’a gelmeden çok vakit evvel Umm Kulthum‘un (Türkçe kaynaklarda ismi Ümmü Gülsüm olarak da geçiyor) ismini duymuştum esasen, hakikaten Orta Doğu kültüründe yeri olan şahıslarla ilgili hayli fazla şey öğrenmek istiyordum. Açıkçası Umm Kulthum, bir sanatkardan, bir müzikçiden çok daha fazlası Mısır halkı için. Yalnızca klasik Arap müziğinin, günümüzde bizim bildiğimiz Arabesk’e evrilmiş müzik çeşidinin en güçlü sesi olmakla kalmamış, Mısır ve tüm Orta Doğu halklarının adeta taptığı bir figür, bir kültür ve siyaset ikonu haline gelmiş. Hakikaten günümüzde bile Umm Kulthum’un sesini dolmuşlarda, otobüs garlarında ve diğer birçok alakasız yerde her an duyabilirsiniz, hala o kadar sevilen ve dinlenen bir isim kendisi.

1898-1975 yılları ortasında yaşamış Umm Kulthum, epeyce muhafazakar bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş. İmam babasından İslam dinini öğrenmiş, gençlik devirlerinde müzik yeteneği yavaş yavaş ortaya çıkmış ve 1920’lerde gittiği Kahire’de büyük bir yıldız haline gelmiş. Plaklar doldurmuş, çeşitli sinemalarda oynamış ve vefatına dek Mısır’ın en değerli sanatkarı olarak anılmaya devam etmiş. Sanatçı kişiliğinin yanında toplumsal bahislerdeki hassaslığı, ülkesine bağlılığı da onu bu pozisyona yükseltmiş diyebilirim. Hatta Mısır’ın başını çektiği Arap ülkelerinin İsrail’le olan savaşları için okuduğu kahramanlık müzikleri onu bir müzikçiden fazlası haline getirmiş Mısır’da. Periyodunun Mısır başkanları Cemal Abdül Nasır, Enver Sedat, hatta onlardan evvelki son kral Faruk’la çok sayıda fotoğrafı var, hepsinin derin ilgi ve teveccühüne layık olabilmiş. Yalnızca Mısır’da değil, bütün Arap ülkelerinde sevilen, sayılan bir diva olarak biliniyor, vefatının üzerinden neredeyse 50 yıl geçtiği halde.

Bu küçük müzede sanatkarın kıyafetleri, ferdî eşyaları, plakları, Arap ülkelerinin verdiği madalya ve nişanları sergileniyor. Ayrıyeten küçük bir sinema salonunda Umm Kulthum’un hayatına dair, 25 dakikalık İngilizce altyazılı bir belgesel de gösterilmekte. İlgisi olanların oturup izlemesini katiyetle tavsiye ederim. Hem sanatkarın hayatı, hem Mısır için tabir ettikleri, hem de periyodun Mısır tarihine ait çok şey öğrenebilirsiniz.

Müzeye giriş fiyatı 20 EGP.

Nilometer

Mısır’ın üzerinde yer aldığı coğrafyanın üzerinde çağdaş periyotta yapılmış en büyük yapıtın Süveyş Kanalı olduğunu söylemek için illa Mısır’a gelmenize gerek yok. Lakin 2. büyük eser için Mısır’ı gelmeniz gerekebilir, o da birçok müzede büyük gururla bahsedildiğini göreceğiniz 1960’larda inşa edilmiş Yüksek Aswan Barajı’dır.

Bu baraj yapılmadan evvel Nil Nehri’nin akışı pek denetim edilemediği için sık sık sel baskınları yaşanırmış. Bunları evvelce iddia edip önlem alabilmek ismine Nilometer isminde bir yapı yapılmış. Irmağın akış istikametine yapılan binanın içine dolan su ölçüsüne bakılarak taşkın ihtimalleri hesaplanıyormuş. İçi daha çok küçük bir türbeye benzeyen Nilometer’ın tavan işlemeleri göze beğenilen gelse de, öbür fazlaca birşeyi yok. Zati Aswan Barajından ötürü günümüzde rastgele bir işlevi da kalmamış.

Hem Umm Kulthum Müzesi, hem de Nilometer, Manastırlı Sarayı (Monasterly Palace) isimli eski konağın toprağında yer alıyor. Saray ismini, vaktinde Kahire valiliği yapmış Manastırlı Hasan Fuat Paşa’dan alıyor. Bu saray da Nil Irmağı üzerindeki Manial (veya Roda) adasında bulunuyor. Kent merkezinde yürüyerek yahut en yakın metro durağı El Malek El Saleh’e gidip, oradan da köprüyle adaya geçmek suretiyle buralara ulaşabilirsiniz. Bu komplekse giriş fiyatı 40 LE.

Baron Empain Sarayı ve Heliopolis

Kahire’de görülmeye bedel diyebileceğim neredeyse her yer merkezde ve olanca karmaşanın, gürültü patırtının tam orta yerinde. Bu düzensizlikten kaçmak Kahire’nin hiçbir yerinde tam olarak mümkün değilse de biraz daha sakin ve nezih, Kahire’deki yabancıların da yaşamayı tercih ettiği Heliopolis mahallesinden kelam etmek isterim. Lüks yerleri, Avrupai mağaza ve dükkanlar ile merkez kadar kalabalık olmayan yerleri görmek istiyorsanız buraya da bir uğrayabilirsiniz. Kahire Memleketler arası Havaalanı’na çok yakın bir yerde bulunan Heliopolis’e gelmek için merkezden 3 numaralı hatta binip Kolleyet El Banat yahut Alf Maskan üzere metro duraklarında inebilirsiniz.

Bu mahallede aslında görülecek fazla kıymetli bir turistik bedel yok, fakat kentin, hatta ülkenin genelinde hiçbir biçimde göremeyeceğiniz tuhaf bir yapı burada bulunuyor. Baron Empain Sarayı olarak bilinen, Belçikalı fabrikatör Édouard Empain‘in inşa ettirdiği ve 1911’de tamamlanan yeri de en azından dışarıdan görmek isteyebilirsiniz. Gerçekten burası bir Hindu tapınaklarından ilham alınarak yapılmış, geniş bir bahçenin ortasında yer alan ve Hindu kültürüne ilişkin heykelleri ve mimariye sahip bir saray yahut şato. Aslında adamın kendisi için yaptırdığı bir konutmuş burası. Ben girmeyi tercih etmedim, isteyenler 100 EGP karşılığında bahçeye ve saraya girebilir.

Édouard Empain Mısır’da uzun yıllar yaşamış, ülkedeki demiryolu çizgileri ve altyapıya değerli katkıları olmuş, önemli yatırımlar yapmış, esasen Heliopolis mahallesini sıfırdan inşa etmiş olan kişi. Bu şahsın mezarı da esasen bu mahalle içinde yaptırdığı Heliopolis Katedralinde bulunuyor. Bütün bu sebeplerden dolayı Heliopolis’in Kahire’nin geri kalanından çok farklı bir yer olduğunu söylemek mümkün.

Diğer yerler

Kahire’de görülebilecek yerlerin sayısını tutmak sahiden çok güç. Lakin üstte saydıklarımın haricinde birkaç yerden daha bahsetmek isterim. Kahire kenti ile Gize ortasında yer alan Zamalek adasındaki Kahire Kulesi (Cairo Tower), tekrar birebir adada yakın bir pozisyonda bulunan Kahire Operası, Ölüler Şehri’nin yakınındaki El Ezher Parkı, Heliopolis tarafındaki Kahire Stadı ve Veledromu, merkezde yer alan, çağdaş Mısır’ın en büyük kahramanlarından biri olarak görülen Said Zaglul’un anıt mezarı da görülebilecek öbür yerler.

Kahire’de ulaşım ve toplu taşıma

Kahire Metrosu

Kahire’de müthiş ötesi bir trafik olduğu için 3 sınırdan müteşekkil bir metro bulunması büyük bir nimet diyebilirim. Natürel ki bu türlü bir mega kentin tüm muhtaçlığını karşılamaktan çok uzak, lakin yeniden de Kahire’deyken metro kullanılabilen her yerde binmek lazım bence. Yanınızda metro haritasını gösteren bir uygulama bulunması da elbette çok âlâ olur, ben şu uygulamayı kullandım. Her ne kadar %100 yeni olmasa da bilgilerin büyük oranda yanlışsız olduğunu söyleyebilirim.

Mavi (1), kırmızı (2) ve yeşil (3) renklerle sembolize edilen metro sınırlarının fiyatı de gittiğiniz durak sayısına nazaran değişiyor. 10 durağa kadar 5 EGP, 10-16 ortasına 7, 17 ve üzerine (ki tek istikamette durak sayısı 39’a kadar çıkıyor an itibariyle) 10 EGP ödüyorsunuz. Metro biletlerini metro duraklarındaki gişelerden alıyorsunuz. Görevliye gideceğiniz durağı söylediğinizde size uygun bileti veriyor, bilet dediğim de küçük bir kağıt kesimi. Onu girişteki makineye takıp turnikeden geçiyorsunuz. Makine işlenen bileti geri veriyor, indiğiniz durakta metrodan çıkarken tıpkı bileti tekrar makineye taktığınızda turnike tekrar açılıyor, lakin bileti geri vermiyor. Münasebetiyle metroya binerken bu kağıdı turnikeden geri almayı unutmayın.

Bunlar dışında bilhassa Nasser üzere büyük, aktarma durağı olarak hizmet veren duraklardaki tabela ve yönlendirmelerin çok makûs olduğunu da söylemek isterim, bir çıkışa gitmek yahut öbür metro çizgisine aktarma yapmak istediğinizde en az 1 defa kaybolmadan bunu başarmanız pek mümkün değil. Yeniden de Kahire’nin geri kalanındaki kaostan hallice bir ortam diyebilirim.

Bu ortada, tıpkı Tahran metrosunda gördüğüm üzere Kahire metrosunda da yalnızca bayanlara ayrılmış vagonlar bulunuyor. Yalnız Tahran’dakilerin tersine sondaki değil, trenin ortasındaki vagonlar bayanlara ayrılmış vaziyette. Zati bu vagonların üzerinde ladies only yazıyor, metro duraklarında da bu vagonların yanaşacağı kısım ayrıyeten belirtiliyor, bekleyeceğiniz yeri şaşırmayın diye. Bayanlar isterlerse öbür vagonlara da binebiliyor, yeniden Tahran’la birebir mantık.

Küçük bir ayrıntı, metro ağının en merkezi 2 durağı, Tahrir Meydanı’nın tabanındaki Nasser ve Sadat, isimlerini Mısır Arap Cumhuriyeti’nin en büyük kahramanları olarak konumlandırılan eski önderler Cemal Abdül Nasır ve Enver Sedat’tan alıyor. Bir öbür not, Kahire Metrosu’nun çalışma saatleri Ramazan ayında uzatılıyor, olağanda gece 12 üzere biten seferler, 1’e kadar uzatılıyor.

Otobüs ve dolmuşlar

Kahire’de elbette çok sayıda otobüs ve bilhassa dolmuş bulunuyor. Lakin dolmuşların hiçbirinde güzergahı gösteren bir tabela bile yok, otobüslerdeki tabelalar ise büyük çoğunlukla Arapça. Yani bir durakta bekleyip sizi istediğiniz yere götürecek toplu taşıma aracını bulmanız epey sıkıntı. Bir formda duran bir dolmuşun camına yanaşıp sürücüye gitmek istediğiniz yeri söylerseniz anlaşabilirsiniz tahminen.

Dolmuşlar, tıpkı Lübnan‘da gördüklerim üzere, sağdaki küçük koridorda katlanır koltuklara sahipler. Bütün koltuklar dolduğunda ayakta duracak yer kalmıyor ve geridekilerden biri inmek istediğinde öndekiler de ayağa kalkmak zorunda kalıyor.

Burada değişik bir olay var yalnız bahsetmek istediğim. Yalnızca benim üzere turistler değil, dolmuş bekleyen Kahireliler de aslında gelmekte olan dolmuşun binecekleri dolmuş olduğundan emin olamıyor. Bu nedenle gelen dolmuşlara birtakım el hareketleri yapıyorlar. Dolmuş sürücüsü de öteki bir el hareketiyle karşılık veriyor. Bunların ne manaya geldiğini birinci başta çözemedim, lakin sonra düşünerek ve biraz da diğer yazıları okuyarak bir fikir edinebildim. Yol kenarında bekleyenler, gitmek istedikleri güzergahın numarasını elleriyle i