Alcatraz Adası gezisi – San Francisco

Son güncelleme tarihi: 4 Şubat 2024

Bazı yerler vardır, tam nerede olduğunu bilmeseniz bile ismini o kadar çok duymuşsunuzdur ki dünyada bu türlü bir yerin olduğunu bilirsiniz. Amerikan tanınan kültürünün en bilinen ögelerinden biri olan Alcatraz‘ın tam olarak nerede olduğunu bilmeyen çoktur lakin birçok kişi ismini kesinlikle duymuştur, gerçekten burasıyla ilgili çok sayıda sinema çekildi. Ben de burayı duymuştum elbette, lakin San Francisco’ya gitmiş bir iş arkadaşım Alcatraz’a gittiğini söyleyene kadar adanın San Francisco Körfezi’nde olduğunu yahut turistik ziyaretlere açık olduğunu bilmiyordum. Üstelik epeyce kıymetli sayıda turist burayı ziyaret ediyor.

Bu adayla ilgili birçok sinema çekilmesinin kıymetli bir nedeni var. Bir kere Amerika Birleşik Devletleri’nin en ünlü hapishanelerinden biri olarak, çok sayıda ünlü ve azılı konuğu olmuş. Bunun yanında sayısız kaçma kıssası olsa da resmi olarak hiç kimsenin kaçamadığına inanılan, gerçek bir hapishane olarak büyük ün kazanmış. Münasebetiyle adeta mistik bir statüye yükselmiş ve Amerikan tanınan kültürünün bilinen ögelerinden biri haline gelmiş.

Bu yazıda Kaya (The Rock) ismiyle da bilinen, uzaktan bakıldığında hakikaten suyun üzerinde yekpare bir kayalığa inşa edilmiş yapılardan müteşekkil üzere duran, Amerika’nın en ünlü hapishanesi Alcatraz’a yaptığım seyahatle ilgili aklımda kalanları paylaşacağım. Ayrıyeten Alcatraz mitini güçlendirmiş birtakım ünlü sinemalardan de kelam edeceğim. Açıkçası burası için herkese hitap eden bir yer diyemem. Lakin bir gün San Francisco‘ya gitme durumunuz olursa ve Alcatraz’a gitme konusunda kararsız kalırsanız, umarım bu yazdıklarım karar vermenizi kolaylaştırır.

• Alcatraz adası nerede?
• Alcatraz’ın kısa tarihi
• Alcatraz’a nasıl gidilir?
• Alcatraz adası turu
• Alcatraz filmleri

Alcatraz adası nerede?

Alcatraz adası, ABD’nin batısındaki San Francisco Körfezi’nde bulunuyor. San Francisco kıyılarından 2-2,5 kilometre açıkta yer alıyor. San Francisco’nun yüksek yerlerinden, kentin en turistik yerlerinden biri olan Fisherman’s Wharf‘tan çok rahat bir biçimde çıplak gözle görülebiliyor, adadaki binalar da seçiliyor. Sabah saatlerinde körfeze çöken sisin ortasında adanın daha gizemli bir görünüme büründüğünü söyleyebilirim.

Alcatraz’ın tarihi

Biz Alcatraz’ı bir hapishane olarak biliyoruz lakin burası her vakit bir hapishane değilmiş. Her ne kadar adada bir ömür alanı kurduklarına dair net deliller bulunmasa da burası yüzyıllar boyunca Ramaytush Ohlone isimli yerli kabilesinin yaşadığı bölgenin içinde bulunuyormuş. Açıkçası pozisyon olarak stratejik bir ehemmiyeti taşıdığı düşünülse de beyaz adam gelene kadar bu türlü bir muhtaçlık doğmadığı için Alcatraz’da bir yerleşim de pek olmamış. Sonrasında İspanyolların gelişi ve bölgeyi kolonileştirmesi, getirdikleri hastalıklar, yaptıkları kıyımlar sonucunda bu yerliler eriyip kaybolmuşlar, ada da çeşitli emellerle kullanılmaya başlamış.

1848’de California eyaletinin Birleşik Devletler’e katılmasıyla Alcatraz da Meksikalılardan Birleşik Amerika’ya geçmiş. 1853’te adada surlar inşa edilmeye başlanmış. Amerikan İç Savaşı yıllarında (1861-1865) burada birinci kez şuurlu yapılanmalar kurulmuş ve burası bir kale ve birebir vakitte hapishane misyonunu görmüş. Güneyli savaş esirleri, hatta kimi yerliler burada tutulmuşlar. 1907’de resmen askeri bir hapishane olarak belirlenmiş ve tekrar inşa edilmiş, 1934’te federal hapishane sistemine dahil edilip asker değil sivil mahkumlar için azamî güvenlikli bir hapishaneye çevrilmiş. Hücre sayısı 600’lerden 336’ya indirilmiş ve bu sırada ana hapishane binasında güvenliği artırıcı birçok tadilat yapılmış. Sonrasında da 1963’te kapanana kadar da çok sayıda ünlü hatalı burada kalmış. Lakin burası hala bir hapishaneyken bile büyük ilgi çeken gizemli bir yer olarak biliniyormuş, gerçekten Alcatraz Kuşçusu sinemasından de öğrendiğimiz üzere San Francisco rıhtımlarından kalkıp körfez tipi yapan tekneler, Alcatraz’ın etrafında bir çeşit attıklarını bilhassa belirtip, insanları bu vaatle cinslerine çekmeye çalışıyorlarmış.

Bu elbette boşuna değil, zira burası yıllar içinde ABD’nin en ‘kaçılmaz’ hapishanelerinden biri haline gelmiş. Esasen coğrafik yapısının getirdiği çok büyük avantajların yanında, burayı önemli manada kaçılmaz bir yer haline getirmek için hapishane ve hücreler devrinin üst seviye teknolojileriyle güçlendirilmiş. Bu nedenle buraya en azılı hatalılar geliyormuş, hatta neredeyse tamamı öbür hapishanelerden nakledilmiş, profesyonel suçlularmış. Ayrıyeten buradaki gardiyanlar da en deneyimliler ortasından seçiliyormuş. Alcatraz, içerideki mahkumlara çok çok az özgürlük alanı bırakılan, mahkumların tek kişilik hücrelerde kaldığı, gelenleri canından bezdiren ve ıslah etme yolunda çok az uğraşın harcandığı bir yermiş. Herhalde bu yüzden artık ıslah olmayacağına inanılan, lakin kaçma riskini almak istemedikleri bireyleri buraya yollamışlar.

Alcatraz’dan kaçma girişimleri

Bütün bu imkansızlıklara karşın yıllar içinde çeşitli kaçma teşebbüsleri olmuş doğal ki. Toplam 14 denemede 26 mahkum kaçmayı denemiş. Kimileri yarı yolda vazgeçip geri dönse dönmeyenlerden kimisi vurulmuş, kimisi suda boğulmuş, yalnızca 1 tanesi San Francisco’ya kadar yüzebilmeyi başardığında hipotermiden ölmek üzereymiş ve mahpusa geri gönderilmiş. 5 adedinin ise akıbeti bilinmiyor, lakin hiçbirinin sağ kurtulabildiği düşünülmüyor.

Alcatraz’da hayat

Tabii bütün bu mahkumlarla birlikte gardiyan ve cezaevi müdürlerinin aileleri de adada yaşıyormuş. Bu vazifeliler ve aileleri için adada lojmanlar yapılmış. Beşerler gelmeden evvel lakabı üzere sahiden bir kayalıktan ibaret olan adaya getirilen topraklar sayesinde burada kalanlar bahçeler yapmışlar, adayı biraz daha insan ömrüne uygun bir hale getirmişler.

Adada büyüyen çocuklar her gün teknelerle San Francisco’daki okullara gidiyormuş, tıpkı biçimde aile üyeleri de kente alışverişe ve öbür işlerini halletmeye yeniden bu tekneler vasıtasıyla gidiyormuş. Onlarca azılı suçluyla tıpkı adada yaşamak, adeta onlar üzere kısmi bir mahpus hayatı yaşamış olmak değişik bir his olmalı. Bir dikenli telin, bir duvarın gerisinde bu insanların bulunduğunu bilerek, daima tehlikeli yerlere yaklaşmaması tembihlenerek büyüyen çocukların ruh halini merak ediyorum. Her ne kadar adada küçük bir market ve spor salonu, bovling ve dans salonları üzere kimi cümbüş imkanları bulunsa da burada yaşayan yetişkinler de en azından aşikâr vakitlerde mahkumlar üzere hissetmişlerdir diye düşünüyorum. Bir yetişkin olarak o şahıslarla de konuşmak isterdim.

Hapishane kapandıktan sonra

Hapishanenin 1963’te yüksek maliyetleri nedeniyle kapatılmasının akabinde burada bir mühlet rastgele bir şey yapılmamış, müze yahut diğer bir maksatla kullanılmadan boş kalmış. Kasım 1969’da bir küme Amerikan yerlisi adayı işgal etmiş. 68 Jenerasyonundan idealist üniversite öğrencilerinin de takviyesiyle adada yaşamaya başlayan bu Kızılderililer, Amerika Birleşik Devletleri’nin yerlilere yaptıklarını gündeme getirmek, kaybettiklerini herkese hatırlatmak için epey mert ve değerli bir harekette bulunmuşlar bence.

19 ay sonra, 1971’de biten Kızılderili işgalinin akabinde burası turistlerin gezebilmesi için tekrar düzenlenmiş ve 1973’te ziyarete açılmış. Parkın işletmesi Golden Gate National Parks Conservancy isimli kar hedefi gütmeyen kuruluş tarafından yapılıyor.

Alcatraz adasına nasıl gidilir?

Alcatraz’a gitmenin tek yolu San Francisco’dan kalkan teknelere binmek. Alcatraz çeşitleri bu tekneleri kaldırıyor zati, o yüzden burada baş karıştırıcı bir ikilik kelam konusu değil. Yani cinse ve ulaşıma başka farklı para ödemek üzere bir durum kelam konusu değil. Zati Alcatraz adasına giriş teoride fiyatsız, lakin yüzerek gidemeyeceğiniz için bu çeşitlere mecburen parasını verip katılmak durumunda kalacaksınız.

Tabii bunun için evvel San Francisco’ya gelmeniz gerekecek. Bunun için de Türkiye’den yahut bulunduğunuz yer her neresiyse San Francisco Milletlerarası Havaalanına giden bir uçak bulmanız lazım. Havaalanından kent merkezine geliş epey kolay, bu hususla ilgili daha detaylı bilgi almak için San Francisco gezisi yazımı okumanızı naçizane tavsiye ederim.

Alcatraz cinsleri, SF kıyı şeridindeki iskeleler ortasından 33 numaralı iskeleden (Pier 33) başlıyor. Bu noktada küçük bir bilgi vereyim, San Francisco’daki iskeleler numaralarla birbirinden ayrılıyor. Ünlü ana feribot iskelesinden (Ferry Building), kuzeye gitgide, artık ulaşım emeliyle kullanılmayan birçok numaralı iskele binalarının yanından geçiyorsunuz. Bu numaraları takip ederek gerçek yere gelip gelmediğinizi kolay kolay takip edebilirsiniz. Pier 33, Fisherman’s Wharf‘taki meşhur Pier 39‘a çok yakın.

Alcatraz adası tipi ücreti

Alcatraz çeşidi bileti 2023 itibariyle 45.25 $ tutuyor. Ben gittiğimde 42.15$’dı. Tekneleri Alcatraz Cruises işletiyor. Bileti direkt 33. İskeledeki gişeden yahut internetten alabilirsiniz. Şu site üzerinden, istediğiniz vakit aralığı için rezervasyon yapabilirsiniz. Yaklaşık 30-40 dakikada bir vapur kalkıyor. Ayrıyeten 2 tane de akşam çeşidi oluyor, adayı karanlıkta görmek isteyenler için. Çeşidin başlangıç saatinde iskelede öteki ziyaretçilerle sıraya girip biletinizi gösterdikten sonra gemiye biniyorsunuz. Adaya varış 15 dakika sürmüyor.

Standart bir tıp mühleti ise gidiş geliş her şey dahil 2.5 saat kadar sürüyor. Esasen ada çok küçük, 90,000 m² bir alandan ibaret. Fakat dönüşte siz istediğiniz bir gemiyi yakalayıp daha erken ya da geç dönebilirsiniz. Yani tıp desek de herkesin birlikte hareket etmek zorunda olmadığı için gerçek bir tıp diyemiyorum. Açıkçası tıbbın kapsamında yalnızca vapurla gidiş geliş var desem yeridir. Hapishane kısmında verilen audioguide‘lar, üstte bahsettiğim Golden Gate National Parks Conservancy isimli kurumun inisiyatifinde veriliyor zannediyorum.

Alcatraz Adası turu

Pier 33’ten kalkan gemi, siz yerinize oturup daha ne olduğunu anlamadan Alcatraz’a varıyor. Gemiden indikten sonra iskelede adanın ranger‘ı kafileye adayı tanıtan ve tarihini aktaran bir konuşma yapıyor. Bu ranger abi, üzerinde arıcıların giydiğine benzeri bir baş muhafaza kısmı olan bir kıyafetle karşılıyor, bu da size ileride anlatacağım sineklerden ötürü natürel ki. Adam adeta yürüyen cibinlik üzereydi ki katiyen suçlamıyorum kendisini.

Adada sizi birinci olarak 64 numaralı bina (Building 64) karşılıyor. Bu ikonik binanın giriş katında küçük bir kitapçı dükkanı var, Alcatraz’la ilgili birtakım kitaplar ve küçük ikramlık eşyalar satılıyor. Asıl ikramlık eşya dükkanı tıbbın sonunda karşınıza çıkacak, o yüzden birşeyler almak için ivedi etmeyin. Esasen cinsin sonunda gemiye binerken yeniden buraya geleceksiniz. Yalnız 1$ karşılığında satılan ada haritasından bir tane almanızı tavsiye ederim, zira dediğim üzere burada kendi başınıza dolaşacaksınız. Burada bir de Kızılderili işgali sırasında adanın girişindeki ihtar tabelasına yazılmış Indians Welcome ve Indianland üzere sloganlara da dikkat edin. Bunlar orjinal yazıların tekrar boyanmış halleri olsa da orjinal haline sadık kalınmış.

Adanın içlerine gerçek yürümeye başladığınızda birinci dikkatinizi çekecek olan, sağda kalan nöbet kulesi olacaktır (Guard Tower). Hayli yüksekteki kuleden adada toplam 6 tane varmış ve bu sayede mahkumların rastgele bir kuşkulu hareketini basitçe takip edebiliyorlarmış. Ağır silahlarla donatılmış vaziyetteki gardiyanlar hem kaçmaya yeltenen mahkumlara, hem de adaya fazla yaklaşan teknelere ihtar ateşi açmaktan çekinmezlermiş. 8 saatlik vardiyalar halinde tuttukları nöbette kuleye çıkış kapısı kilitlendiği için 8 saat boyunca hiçbir yere ayrılamazlarmış.

Sonrasında 64 numaralı binanın giriş katını gezebiliyorsunuz. Burası birinci başta İç Savaş Kalesi olarak yapılmış ve içinde koğuşlar varmış. Lakin sonrasında hapishane vazifelileri ve ailelerinin yaşadığı bir bina olarak tekrar düzenlenmiş. Şu anda ise Kızılderili işgali ve adadaki hapishanenin son gününe dair stantlar yer alıyor.

Buradan çıkıp China Alley denen koridoru geçtikten sonra sağdaki yıkılmış binaya bir göz atın. Artık dikkate kıymet bir tarafı olmasa da bir vakitler adanın değerli yerlerinden olan Toplumsal Tesis’ten (Social Hall) bahsediyorum. Askeri hapishane periyodunda kantin, berber, postane üzere emellerle kullanılan bina, sivil hapishane vaktinde gardiyanların ve ailelerinin vakit geçirip başkalarıyla toplumsallaştığı en değerli yer haline gelmiş.

Mahkum atölyeleri

Yola devam edip adanın ucuna yanlışsız ilerlerken adadaki itfaiye servisinin kullandığı itfaiye aracına dikkat edin. Sonrasında endüstriyel emellerle kurulmuş deniz kenarındaki eski binaya (Model Industries Building) ve turistik girişlerin mümkün olduğu Yeni Sanayi Binasını (New Industries Building) göreceksiniz. Bu binada adadaki mahkumların çalışma hayatına dair çok fazla şey öğreneceksiniz. Adadaki mahkumların bu atölyelerde demircilik, marangozluk, terzilik, mobilya üretimi, bilhassa eldiven ve şapka imali etrafında şekillenen dokumacılık ve daha birçok alanda çalıştıklarını bu binadaki bilgi levhalarında okuyabilirsiniz. İkinci Dünya Savaşı yıllarında 3 tane uçaksavar bile yapmışlar. Ayrıyeten mahkumların San Francisco Körfezi (Bay Area) bölgesinde konuşlu askeri birliklerin çamaşır yıkama işlerini yaptıklarıda anlatılıyor. Yani buradaki mahkumlar ne kadar tehlikeli olursa olsun onların etinden ve sütünden faydalanmak için her türlü usul düşünülmüş, doğal ki buranın yüksek maliyetlerini biraz olsun azaltabilmek için de hoş bir fikir olarak kabul edilmiş olmalı.

Alcatraz’da kalan mahkumlar için adadaki küçük atölyelerde çalışmak büyük bir lütufmuş. Zira çalışmalarının karşılığında küçük bir para (saati 5-12 sentten başlamış ücretler) kazanmalarının ve hizmetleri karşılığında cezalarından bir ölçü eksiltilmesinin yanı sıra, hapishanede hiçbir şey yapmadan geçen rutin hayatın dışına çıkma imkanı sunuyormuş buralar. Bahsettiğim rutin, sabah 6:30’da kalkıp akşam 21:30’da ışıkların söndürülmesine kadar 3 sefer yemek yemek, tam 13 kez sayıma girmek ve öylece beklemekten ibaretmiş bu ortada.

Tekstil atölyelerinde eldiven ve başka askeri kıyafetler dikmek, marangozhanede ahşap eşyalar yapmak adadaki endüstriyel faaliyetlerin kıymetli bir kısmını oluşturmuş uzun yıllar. Ünlü gangster Al Capone bile atölyelerde çalışmış, koridorları paspaslamış.

Alcatraz Kızılderili İşgali

New Industries Building‘de, üstte kısaca değindiğim Kızılderili işgali hakkında bol ölçüde bilgi var, ben de biraz kelam etmek isterim.

Alcatraz Hapishanesi’nin kapatılıp adanın boş kalmasının akabinde yıllar içinde çeşitli seferlerde Amerikan yerlileri burası etrafında işgal hareketlerini girişerek seslerini duyurmaya çalışmışlar. Aslında işgallerine münasebet olarak dayandırdıkları çeşitli mutabakatlar da varmış, yıllar evvel yerlilerle Amerikan hükumeti ortasında imzalanmış olan. Federal bir toprağın terkedilmesinin akabinde yerlilere geri verileceği üzere hususlar içeriyorlarmış. Lakin doğal ki işler o biçimde gerçekleşmemiş, malum, yerlilerin hayat alanları ve sayısı giderek küçülmüş. Bütün bu adaletsizliklere bir reaksiyon olarak, çoğunluğu bölgede okuyan üniversite öğrencileri olan farklı kabilelerden bir küme Amerikan yerlisinin Kasım 1969’da adaya çıkmasıyla işgal başlamış. Yayınladıkları bildiride adayı 24$’a (beyaz adamın kendilerine ödedikleri ünite fiyat karşılığında) satın alacaklarını belirtmişler ve bunu boncuk ve kumaş cinsinden ödeyeceklerini söylemişler. Adada yerlilere yönelik kültür merkezleri ve müzeler açmayı düşündüklerini de belirtmişler. Başta Building 64 ve devasa su deposu dahil olmak üzere adanın çeşitli yerlerine sloganlarını yazmışlar boyalarla. Bu yazılar hala görülebiliyor, alışılmış yakın vakitte yine özgününe uygun halde yine yazılmaları sayesinde.

Ülke içinden o yıllarda ilerici kısımdan önemli dayanak almışlar. Adada bir orta 400 kişi bulunmuş, bayan erkek, çoluk çocuk hepsi bir ortadaymış. Adada bir yandan hükumet yetkilileriyle pazarlık yaparken, gazeteler çıkarmışlar, radyo istasyonu kurmuşlar, davalarını insanlara duyurmaya çalışmışlar. Fakat adadaki çetin hayat şartları ve bir de çıkan büyük yangının akabinde birçok kişi orayı terketmiş, son kalanlar da Haziran 1971’de adadan alınmış. Her ne kadar çok uzun sürmese de bu olay ABD tarihindeki en kıymetli sivil itaatsizlik aksiyonlarından biri olarak tarihe geçmiş.

Parade Ground

New Industries Building‘den çıkıp geldiğiniz yoldan geriye yürüdüğünüzde yokuş üst çıkarak asıl hapishane binasına hakikat yaklaşmaya başlayacaksınız. Binalara girmeden evvel adanın San Francisco’ya yakın güney ucunda bulunan Parade Ground isimli geniş, açık ve düzlük alanına da bir göz atmanızı tavsiye ederim. Askeri hapishane periyodundaki mahkumların 3 yıl boyunca kayaları delip düz bir alan yaratmasıyla meydana gelmiş bu alan, adadaki en geniş düzlük. İsminden da anlaşılacağı üzere burası askeri hapishaneyken askerlerin içtima, yürüyüş ve başka askeri faaliyetleri gerçekleştirdikleri alanmış. Sivil hapishane yıllarında ise adadaki çocuklar burada oyun oynarlarmış, zati epeyce küçük ve engebeli bu adada oyun oynayabilecek öteki bir yer bulunduğu da söylenemez.

Burası günümüzde adadaki kuşların ve öbür göçmen kuşların yumurtlama alanıymış. Bu devirlerde buraya giriş yasak, kuşları rahatsız etmemek ismine. Öteki vakitlerde buradan kusursuz San Francisco fotoğrafları çekilebiliyor. Ayrıyeten yılda bir kere yerli işgalinin anısına gün doğumunda anma merasimleri düzenlenirmiş.

Hapishane kısmına gerçek yürürken adanın en yüksek yerlerinden biri olan Su Deposu’na (Water Tower) ve üzerinde yerlilerin yazdığı barış ve özgürlük temalı yazıya dikkat ederek geçin. Yeniden yol üstünde morgu göreceksiniz, içeri giriş olmasa da camından içeri bir göz atabilirsiniz.

Hapishane ve hücreler

Nihayet asıl hapishane kısmına vardığınızda birinci olarak mahkumların o meşhur mavi renkli mahkum kıyafetlerini aldıkları kısımdan geçiyorsunuz, daha sonra da duş odasında sıraya girip fiyatsız audio guide‘ınızı alıyorsunuz. Duş odasında hiçbir paravan ve özel bölme olmadığına dikkat edin. Mahremiyetin sıfır olduğu, güvenlik gerekçesiyle herkesin birlikte duş aldığı odadan çıktıktan sonra numaralı noktalardan geçerek buranın mana ve ehemmiyetine dair bilgiler edinmeye başlayabiliyorsunuz. Times Square yahut Broadway biçiminde lakapları olan koridorlardan geçiyorsunuz bu esnada.

Eski gardiyan ve mahkumların seslendirdiği söylenen audio guide‘ı dinlerken birinci hücrelerden geçiliyor. Hücrelerin içine bakıp ne kadar küçük ve yaşaması sıkıntı olduğunu rahatlıkla anlayabilirsiniz. Kimilerinde müsaade verilen hobilere ilişkin eşyalar da görülebiliyor, boyalar ve fotoğraf araçları, dama tahtası üzere örneğin. Ayrıyeten standart bir hücrede bulunan eşyaları ve Alcatraz’da kalmış kimi ünlü mahkumların öykülerini görebilirsiniz.

Ancak The Hole (Türkçesi “Delik”) isimli cezalandırma hücreleri çok öbür. Karanlıkta, ortada bir gelen gardiyanlardan öteki kimseyi görmeden, bazen sonlu yemek verilen bu hücrelere bir disiplin hatası işleyen mahkumlar atılıyor ve birkaç gün burada tutuluyorlarmış. Hatta bir mahkumun çalışmayı reddettiği için deliğe atıldığını anlatan bir tutanak da görebilir, şahsen bu hücreye girip nasıl bir yer olduğunu kendiniz de deneyimleyebilirsiniz, elbette orada kalanların neler hissettiğini anlamak imkansız olsa da.

Hapishane içindeki farklı bloklarda mahkumlara ilişkin farklı hikayeler anlatılsa da, natürel ki hücre kısmının en merak edilen yeri, birazdan anlatacağım Alcatraz’dan Kaçış sinemasında husus edilen Frank Morris ve arkadaşlarının hücreleri olsa gerek. Bu hücreler, kaçışın fark edildiği sabahki halleriyle duruyorlar neredeyse. Mahkumların uyuyormuş süsü vermek için yaptıkları düzmece başlar, duvarı delmek için kullandıkları kaşıklar ve delinmiş duvar, hücrelerindeki eşyalar olduğu üzere duruyor. İnsanüstü bir uğraş ve sabırla hücrelerinden çıkmayı başaran, sonra da kendi yaptıkları botla denize açılan 3 mahkumun akıbetleri hakkında birçok teori olsa da şurası kesin, Alcatraz’ın tanınan kültürde bu kadar kıymetli bir yere gelmesine en çok hizmet etmiş şahıslar kendileri.

Hücrelerin haricinde de hapishane içinde görülecek yerler var olağan. Örneğin kütüphane enteresan bir yer. Hala tahta rafları duran kütüphanenin dışarı çıkma ihtimali düşük çok mahkumun hayatında çok değerli bir yeri olduğunu kestirim etmek güç değil. Alcatraz’da okuma bilen mahkumların yılda ortalama 75 ila 100 ortasında kitap okuduklarına dair dudak uçuklatıcı bir bilgi verebilirim. Hatta bu kitaplar dışarıdaki sıradan insanların okuduğu kitaplar değil, büyük filozofların yazdığı, herkesin okumayı tercih etmeyeceği çeşitten ağır kitaplarmış.

Bunun haricinde havalandırma alanı (Recreation Yard) da bence epey etkileyici bir yer. Çok yüksek duvarların çevrelediği, basamaklı oturma yerlerinin bulunduğu, mahkumların boş vakitlerinde volta attığı, beyzbol oynadığı ve yalnızca hava aldığı bu alanın, yüzlerce insanın günlük rutininin en beklenen saatlerini yaşadığı yer olduğu kanısı hayli enteresan geliyor bana.

Ayrıca mahkumların ziyaretçileriyle konuştuğu görüşme odaları, içinde haberleşme aygıtlarının bulunduğu denetim odası, müdür ve gardiyanlara dair bilgilerin verildiği odalar da seyahatiniz esnasında karşınıza çıkacaktır.

Yemekhane

Enteresan bir formda Alcatraz’ın en yeterli yerinin yemekhane olduğu söyleniyor. Epeyce geniş bir yemek salonunda günde 3 öğün yemek yiyebilen mahkumlar, bol çeşitli yemeklerden istedikleri kadar yiyebiliyorlarmış. Yemekhane kısmında yemek kazanları ve yeniden birkaç ünlü mahkuma dair öyküler anlatılan posterler göreceksiniz. Yemekhanenin yanındaki odada ise Amerika’daki hapishane sistemine dair enteresan bilgiler veriliyor. Bilhassa Amerikan hapishanelerinde Afrika ve Latin kökenlilerin ülkedeki nüfusuna kıyasla çok daha yüksek oranda bulunmasından yola çıkarak adalet sistemine yönelik çıkarımlar yapılıyor. Amerika’da işlenen kabahatlerin genel özeti de veriliyor ve mahkumların oy kullanması yahut topluma entegre olmasına yönelik küçük anketler de bulunuyor.

Hediyelik eşya dükkanı

Her turistik yerin olmazsa olmazı diyebileceğimiz ikramlık eşya dükkanları elbette Alcatraz’da da var. Cinsin en sonunda, yemekhanenin gerisinde karşınıza çıkacak bu dükkana kesinlikle göz atın. Zira bu ikramlık eşyalar ortasında her ne kadar hatıra emelli tişört, kupa, anahtarlık vs olsa da hapishanedeki günlük hayatta kullanılmış eşyaların replikaları da kıymetli yer tutuyor. Mahkumların giydiği gömlek ve kıyafetler, yemekhanedeki tuzluk seti, kaşık, karavana tepsisi, askeri kantinde kullanılan 50 cent’lik markaların özgününe sadık kalınarak yapılmış benzerleri, ayrıyeten paketlenip satışa sunulan hapishane duvarlarından kesimler satılıyor (tıpkı Berlin‘de Berlin Duvarı modüllerinin satılması gibi). Benim için en manalı olan ve paraya kıyıp aldığım eşya ise -bana askerlik günlerimi ziyadesiyle hatırlatan- metal yemekhane kupasıydı. Yepyeni metal bardaklar model alınarak paslanmaz çelikten yapılmış. Hayatımda askerliğimi hatırlatan hiçbirşey görmek istemesem de verdiğim 13.95$+California eyalet vergisine muhakkak acımıyorum. Bir not düşeyim, buradaki eşyalardan kimileri San Francisco’daki ikramlık eşya dükkanlarında da bulunabiliyor.

Elinizdeki audio guide’ı teslim edip ana hapishane binasından çıkmadan evvel yahut çıktıktan sonra görebileceğiniz birkaç yer var anlattıklarımın haricinde. Birinci olarak 1854’te yapılan, 1909’da yenilenen ve bu haline görebildiğimiz, Su Deposu ile birlikte adadaki en yüksek yapı olan Deniz Feneri, günümüzde bir harabeye dönse de vaktinde müdürün yaşadığı konak bunlar ortasında. Parade Ground’un kapalı olduğu periyotta San Francisco’nun en hoş fotoğraflarını deniz fenerinin olduğu yerden çekebilirsiniz, aklınızda olsun.

Alcatraz’da artık görecek bir yeriniz kalmadığında, indiğiniz iskeleye gelip birinci gemiyle yine 33 numaralı iskeleye döndüğünüzde çeşit tamamlanmış olacak.

Alcatraz sinekleri

Alcatraz’a gelmeden evvel bilmeniz gereken püf noktalarını sıralamam gerekirse aslında söyleyebileceğim fazla birşey yok. Yalnızca birazdan anlatacağım sinemalardan 1-2 adedini tahminen izleyebilirsiniz, bir de buradaki sineklere hazırlıklı olun. Gemide ve adada o kadar çok sinek var ki, canınızdan bezmemek için kapalı bir kıyafet alın yanınıza, hem de denizdeki rüzgardan korunmuş olursunuz. Bu sinekler küçük, ısırmıyorlar ve hastalık taşımıyorlar, fakat alıştığımız sinekler üzere kovalayınca çabucak giden cinsten değil, fazla uzaklaşmadan geri konuyorlar üzerinize. Bunlar gemiye birinci bindiğiniz anda musallat olmaya başlıyor, lakin çeşidin sonunda gemiden inip San Francisco’ya ayak bastığınızda adeta sihirli bir halde ortadan kayboluyorlar.

Yani bu sinekler yalnızca adada ve gemide karşınıza çıkacak. Öğrendiğime nazaran bu sinekler, adada göreceğiniz kuşlarla ortakyaşar bir ömür usulü sürüyor. Bilhassa karabataklarla sıkı bir bağlantıları var. Sinekler, etrafta hiçbir evsel atık bulamayan kuşlar için yeterli bir besin kaynağı oluşturuyor. Öte yandan, bir kuş öldüğünde üzerini kaplayan sinekler onların meyyit vücutlarından faydalanıyor. Yani adadaki ekosistemin devamı için son derece kritik bir vazife üstleniyorlar.

Alcatraz kuşları

Sineklerden bahsetmişken kuşlardan da bahsetmek gerekir. Üstte da söylediğim üzere kuşlarla sinekler ortakyaşar bir şekilde hayatlarını sürdürdükleri için kuşlar adadan gittiğinde sinekler de bir andan ortadan kayboluyor, kuşların baharda dönüşüyle birlikte geri geliyorlarmış. Çoklukla Şubat-Mart devrinden başlayarak Eylül’e kadar adada bu göçmen deniz kuşları yaşıyor, yumurtluyor ve yavrularını büyütüp sonraki uçuşlar için hazırlıyorlar.

Alcatraz’da habitatı bulunan çeşitli kuş çeşitleri olsa da adaya hakim olan kuş tipi, ismini Alman zoolog Johann Friedrich von Brandt‘tan alan Brandt karabatağı denilen kuş tipi. Sağda solda sık sık görebilirsiniz bu simsiyah kuşu. Karabatak haricinde leylek, güvercin, körfezde çok yaygın olan balıkçıl, hatta tek tük şahin tipleri bile konaklıyor. Adanın girişindeki küçük bir tahtada adada an itibariyle bulunan kuşların cinsleri, sayıları, yuva sayısı üzere bilgilerin çetelesi tutuluyor.

Kuşların bulunduğu aylarda ziyaretçilerin başta Parade Ground olmak üzere kuşların yuvalandığı yerlere girip onları rahatsız etmelerine müsaade verilmiyor. Siz de kuşları rahatsız etmemeye çalışın derim.

Alcatraz filmleri

Amerikan sinemasında Alcatraz tekraren sinemalara mevzu olduğundan tüm dünyanın bildiği yerlere dönüşmüş diyebiliriz. bu sinemalardan benim de izleme imkanı bulduğum 3 adedini yazının sonunda anmak isterim.

Alcatraz Kuşçusu (Birdman of Alcatraz)

Tom Gaddis’in 1955’de yazdığı kitaptan uyarlanarak 1962’de çekilen Alcatraz Kuşçusu, Alcatraz’ın en değerli ziyaretçilerinden biri sayılan Robert Stroud‘un öyküsünü anlatıyor. Bir cinayetten ötürü mahpusa giren, lakin içerideyken bir gardiyanı öldürdükten sonra cezası müebbete çevrilen Stroud’un Leavenworth Hapishanesinde kaldığı periyotta kuşlarla ilgili yaptığı çalışmalar, hücresinde onlarca kuşa bakıp kitap yazacak kadar kuşlar ve kuş hastalıkları konusunda uzman hale gelmesi ve sonrasında Alcatraz’a nakledilmesiyle burada geçirdiği vakit sinemada bahis ediliyor. Birinci defa 19 yaşında mahpusa düştükten sonra hayatının son 54 yılını aralıksız biçimde mahpusta geçiren Stroud’un içinde bulunduğu bütün olumsuz şartlara karşın mahpusta başardıkları, kendini geliştirmesi, ticari bir meslek yapması, evlenmesi, dışarı çıkma ihtimali olmamasına karşın dış dünyayla elinden gelen tüm imkanlar çerçevesinde bağını koparmamaya çalışmasıyla hoş bir öykü ortaya çıkmış. Natürel ki sinemada gösterilenin bilakis Stroud’un nitekim insani tarafı zayıf, şiddete meyilli ve itidalli bir katil olduğu söyleniyor, sinema için gerçeklerin bir ölçü farklılaştırıldığını söyleyebiliriz.

Filmin çekildiği devirlerde Alcatraz hala hapishane olarak kullanıldığı için sinema Alcatraz’da çekilmemiş, o nedenle bu sinemada Alcatraz’ın lakin uzaktan görüntülerini görebiliyoruz. Esasen sinemanın isminde bir mantık kusuru olduğu da düşünülebilir, zira Stroud Alcatraz’tayken hiç kuş beslemesine müsaade verilmemiş, burada kaldığı 17 yılın çok büyük kısmını tek başına hücre mahpusunda ve yanında kuşlar olmadan geçirmiş. Lakin hem burada yıllarca yaşamış bir kişinin hayatına ayrılması, hem de Burt Lancaster‘ın fevkalade oyunculuğuyla birleştiğinde bu sinema, bir klasik olarak izlenmeyi hak ediyor ve Alcatraz’la da gereğince bağı var denebilir.

Alcatraz’dan Kaçış (Escape from Alcatraz)

Alcatraz hapishanesinin tarihinde hiçkimsenin buradan kaçamadığına inanılıyor, en azından kaçanların sağ kalmadığına. Kaçan olduysa da boğulduğu, karaya çıkamadığı kabul ediliyor. Fakat mahpustan bir formda kaçmış ve akıbeti meçhul 5 kişi var. Bunların en ünlüleri muhtemelen Frank Morris ile John ve Clarence Anglin kardeşlerdir. Acayip akla yatkın hareketlerle topladığı eşyaları kullanarak ve zekice planlar yaparak kaçışını hazırlayan Morris ve 2 arkadaşı, 11 Haziran 1962 gecesi hücrelerinden kaçıp yağmurluklarını birleştirerek hazırladıkları botla adadan yola çıkmışlardı. Sonrasında bota ilişkin kesimler ve mahkumların kimi şahsî eşyaları bulunsa da mahkumların dirisine ya da ölüsüne bir daha rastlanmadı. Frank Morris ve Anglin kardeşlerin akıbetine dair bir sürü teori ortaya atıldıysa ve yüksek ihtimalle boğularak öldükleri kestirim edildiyse de bunların hiçbiri günümüze dek kanıtlanamadı. Bu nedenle 60 yıl evvelki kaçışla ilgili belge hala kapanmış değil.

İşte bu kaçış hikayesini anlatan 1979 imali Alcatraz’dan Kaçış sineması, hapishane sinemalarını sevenler için izlenebilecek bir sinema. Temel oğlan Frank Morris rolünde Clint Eastwood baba oynuyor. Gerçekte olanlara %100 olmasa da büyük ölçüde sadık kalındığı söylenebilir. Şahsen adada çekildiği için çeşitte göreceğiniz yerlerin bir kısmını sinemada görüp sonra tanımanız mümkün olacaktır. Hücreleri, yemekhaneyi, kütüphaneyi, duşları ve de art taraftaki etrafı yüksek duvarlarla çevrili deniz kenarındaki büyük avluyu sinemada görebiliyorsunuz. Üstelik hapishanenin kapanmasının üstünden çok fazla vakit geçmediği için hapishaneyi neredeyse büsbütün yine çalışır hale getirmişler. Yani bir kaçış kıssası olduğu kadar Alcatraz’daki günlük yaşantıyı da canlandırması bakımından belgesel niteliğinde bir sinema olduğu söylenebilir. Ayrıyeten sinemanın küçük ayrıntılarında Esaretin Bedeli’ni (The Shawshank Redemption) hatırlatan şeyler bulacaksınız, hayvan besleyen mahkumlar, kütüphanecilik yapan temel oğlan, temel oğlana sarkıntılık eden tecavüzcü diğer mahkumlar üzere. Âlâ bir hapishane ve kaçış sineması olmasının yanında, Alcatraz’a gelmeyi düşünenlerin evvelce seyretmesinde yarar olacaktır diye düşünüyorum.

Kaya (The Rock)

Alcatraz’la ilgili bahsettiğim öteki iki sinema gerçek kıssalardan esinlenmiş olmakla birlikte The Rock, kurgusal, yüksek bütçeli ve tempolu bir aksiyon sineması olarak başkalarından ayrılıyor.

1996 imali sinemada, yeterli eğitimli bir müfrezeyle Alcatraz’ı işgal eden ve elindeki kimyasal silahlarla San Francisco’yu vurma tehdidinde bulunan bir generalin elindeki rehineleri kurtarıp silahların ateşlenmesini önlemek için yapılan operasyon mevzu ediliyor. -Filmin kurgusal öyküsüne göre- Alcatraz Hapishanesinden kaçabilmiş tek kişi olan John Mason ile kimyasal silah uzmanı Stanley Goodspeed’in birlikte atıldıkları bu macerada kurdukları dostluk, yüksek dozda aksiyon ve Amerikan milliyetçiliğiyle birlikte servis ediliyor. Yeniden de periyodunun en düzgün aksiyon sinemalarından biri olduğuna kuşku olmayan The Rock izlenesi bir sinema bence. Hele sinemanın birinci 4 dakikasında Nick Glennie-Smith ile birlikte Hans Zimmer’ın yaptığı müzikler, standart Amerikan gençlerini nasıl gaza getiriyordur varsayım edemiyorum.

60 küsur yaşında hala karizmasının doruğunda olan Sean Connery ile yavaştan aksiyonlara geçmeye başlamış devrin yıldızı Nicolas Cage‘in başrolde oynadığı bu sinemada, tıpkı Escape from Alcatraz’da olduğu üzere, Alcatraz tipinde göreceğiniz yerleri farklı açılardan görüyor, sinemada gördüğünüz yerleri de kolaylıkla tanıyorsunuz.

Bunlar haricinde diğer birçok sinema ve belgesel çekilmiş Alcatraz’da. Burası tarihiyle, sinemalarıyla, sinekleriyle ve natürel ki kıssalarıyla kendine Amerikan kültürü içinde yer edinebilmiş bir yer olarak bir San Francisco seyahatinde imkan varsa görülmeyi hak ediyor. Kısa müddette birçok kıssa duyup çok şey öğreneceksiniz.

İletişim

Bu yazıyla ve başka yazılarımla ilgili her türlü sorunuzu, yazıların altına yorum yaparak bana iletebilirsiniz.